Brutalisme in Nederland: de Aula van de TU Delft

Betonnen kikker in de steigers

De Aula van de Technische Universiteit van Delft is wat mij betreft het meest brutalistische gebouw van Nederland. Het is typisch zo’n gebouw waarvoor ik, stond het in het Oostblok, gerust een halve dag zou omreizen om het te zien. Het entreegebouw van de Aula lijkt van voren op een nogal plompe pad. En profil lijkt het op een ondrijfbare ark, een duwbak die louter is gemaakt om water te verplaatsen.

Vriendin en ik maken van de bezichtiging van de Aula een gezellig weekendje weg. We gaan op de fiets naar Delft; treinen voor de lol voelt nog niet senang. Het is een mooie fietstocht van ruim 80 kilometer langs Vecht, Oude Rijn, een heel klein stukje Meije en de Rotte. De laatste twintig kilometer gaan door het lelijkste landschap van Nederland: kassen als glazen fabrieken zo ver het oog reikt en deprimerende huizen langs kaarsrechte wegen, waar de tegenwind vrij spel heeft.

We verblijven in een appartement in het centrum van Delft, dat wordt verhuurd door een architectenpaar, dat in een heel bijzonder huis woont naar eigen ontwerp. Een huis waarvoor ook heel wat beton is vergoten.

’s Avonds fiets ik naar het universiteitsterrein, om bij lage avondzon foto’s te maken. De Aula bestaat uit drie delen. Deel een is de entree met het auditorium, de massieve betonnen pad met de dikke poten, die maar nauwelijks de betonnen weelde lijken te kunnen dragen.

De bouw ervan was een hele opgave. De poten dragen de 1.360 ton van de uitkragende betonnen bak, die tot ruim 30 meter hoogte reikt en aan alle kanten uitsteekt. Om dit technisch mogelijk te maken is de indertijd net nieuwe techniek van voorgespannen beton gebruikt. Voorgespannen beton is een soort gewapend beton, waarin staaldraden onder spanning – uitgerekt, ofwel voorgespannen – in het beton zijn gegoten. Aan weerszijden van het beton zijn de voorspanningskabels verankerd, als een gespannen elastiek dat door zijn trekkracht het beton bij elkaar houdt. Er is zo’n 35 kilometer aan voorspanningskabels in het gebouw verwerkt.

Het tweede deel is het functionalistisch ogende tussenschip, met strakke lijnen en kleuren. Deel drie, de achterkant die ik ken van iconische foto’s uit de brutalistengroepen op internet, staat helaas in de steigers. De achterkant grenst aan de Bibliotheek van de TU, die schuil gaat onder een Teletubbie-achtige grasheuvel met wigwam.

Voor de architecten Johannes van den Broek en Jaap Bakema – beiden alumni van de TU Delft – was het ontwerp van de Aula een eerbetoon aan de modernistische beweging, met zijn nadruk op de sociale functie van architectuur, het gebruik van organische vormen en referenties aan sciencefiction. Of althans: aan het kosmische, maar de leek ziet daarin al gauw sciencefiction. De maffe ‘controlekamer’ aan de achterkant is daarvan een voorbeeld, en ziet eruit alsof van daaruit het hele betonnen ruimteschip bestuurd wordt.

The Getty Foundation heeft in 2018 geld beschikbaar gesteld om te onderzoeken hoe het gebouw zo goed mogelijk in zijn oude brutalistische glorie bewaard kan blijven. Het subsidieprogramma Keeping it modern richt zich op behoud van toonaangevende modernistische architectuur wereldwijd. In het jaar dat Delft geld kreeg toegezegd, kreeg ook het Schaakpaleis in Tbilisi – waar ik eerder over schreef – een grant support. Ik ga er vanuit dat de huidige werkzaamheden aan de achterzijde van de Aula ook te maken hebben met dit programma.

De volgende ochtend doen we een tweede fotoronde. Op het terrein rond de hoofdingang van de Aula, en rond het betonnen blokkenkunstwerk Salami van Carel Visser, wordt driftig ge-work-out. Ook bij ochtendlicht is de Aula een plaatje. Wat een gebouw!

Ik ga er zeker nog een keer langs als de steigers aan de achterkant weg zijn. En als je zonder mondkapje de trein in mag.

De Aula als brutalistisch stijlicoon

De volgende kenmerken maken de Aula tot een brutalistisch stijlicoon:

Béton brut
Gebruik van onafgewerkt beton, of zoals dat heet: een nogal ‘ongepolijste betontoepassing’. Je ziet de houtnerfstructuur van de bekisting waarin het beton is gegoten duidelijk terug en ook de wapening is te zien.

Massief
De Aula was bij oplevering het zwaarste gebouw in zijn soort in Nederland.

Plastische vormen
De vormen zien eruit als alsof ze gegoten of gekneed zijn. Alsof er een kleimodel is gebruikt.

Foto’s van de binnenkant van het beest

In augustus 2021 ging ik terug naar Delft om foto’s te maken van de mooiste kant van de Aula, en nu zonder steigers. Het licht was abominabel, maar ik heb wel wat aardige foto’s gemaakt van het interieur.

Snelle feiten Aula TU Delft
➜ Ontwerp: J.H. van den Broek en J.M.A. de Groot, Van den Broek en Bakema Architecten
➜ Bouw: 1960-1966
➜ Rijksmonument sinds 2009
➜ Brutality ★★★★★

Brutalisme is…
Meer lezen over kenmerken, materialen en geschiedenis van het brutalisme als stroming is de architectuur?
➜ Lees meer

Brutalisme in Nederland
Ook Nederland heeft een lange traditie van brutalistische architectuur: Stadhuis Terneuzen, de Aula van de TU Delft en het kantoor van SC Johnson in Mijdrecht.
➜ Lees meer

Structuralisme is…
Structuralistische architectuur is een architectuurstroming die ontstond in de jaren vijftig. Het is een reactie op het te rationele karakter van de functionalistische architectuur
➜ Lees meer

Van den Broek en Bakema 1948-1988 – Architectuur en stedenbouw
Nederlands Architectuurinstituut (NAI)
Uitgegeven bij de tentoonstelling ‘De functie van de vorm – Van den Broek en Bakema 1948-1988 – Architectuur en stedenbouw’ van het NAI.
➜ 203 pagina’s
➜ 24 x 17 cm
➜ 2000
➜ Uitgever: NAI Uitgevers
➜ ISBN: 9789056621322
➜ Prijs: €83 (alleen tweedehands verkrijgbaar)
➜ ★★★★