Op bus stop tour door Moldavië en Transnistrië

Mijn eerste Oostblogtrip na corona leidt me naar Moldavië en Transnistrië, de niet-erkende staat die zich in 1991 afscheidde van Moldavië en die in de Sovjettijd is blijven steken. Ook in Moldavië zijn de relicten uit de Sovjettijd nog opvallend aanwezig. De bushokjes – vaak met prachtige mozaïeken versierd en in vreemde vaak sculpturale vormen – zijn daarvan een voorbeeld. Met reiskompaan en chauffeur Joris zijn we tijdens onze roadtrip bij vrijwel elk bushokje gestopt voor een fotoshoot. De bushokjes en mozaïeken verkeren vaak in slechte staat. Tijdens de trip neemt ons bushokjes reddingsplan steeds concretere vormen aan. Dit blog is stap 1.

We zijn voor het fotograferen van de bushokjes geïnspireerd door Christopher Herwig, die in de fotoboeken Soviet bus stops bushokjes door de hele voormalige Sovjet Unie in kaart heeft gebracht, gefotografeerd en beschreven. In mijn eerdere blog over zijn fotoboeken schreef ik: “Ik kreeg in Georgië ook een uitgesproken behoefte om bushokjes te fotograferen. Bushokjes in Georgië vormen een kleurrijk mozaïekfeest. Ik zou, als dat mogelijk was, bij elk hokje stoppen om een foto te maken. Maar ik reisde per marsjroetka, en de marsjroetka wacht op niemand. Zeker niet op een toerist die een foto wil nemen van een bushokje. Dan moet je toch, net als de Canadese fotograaf Christopher Herwig, per huurauto of taxi het land door.”

Het is per huurauto geworden, niet in Georgië maar in Moldavië. Met Joris als chauffeur, die net als ik onverzadigbaar is in zijn enthousiasme voor elke Sovjet-truck, elk bushokje, elk monument, elk al dan niet vervallen huis, en voor al dit moois met graagte en skills noodstops of een u-turn maakt. Van onze roadtrip doe ik hier de komende tijd nog uitgebreid verslag.

Veel bushokjes dateren uit de jaren zeventig, de huizen uit veel dorpjes waar we langs komen uit de jaren zestig. De Brezjnev-jaren – 1960-1980 – waren voor de Sovjet-Unie een tijd van stagnatie. Er werd een netwerk van buslijnen opgezet en de bushokjes waren daar onderdeel van. In tegenstelling tot de van hogerhand verordonneerde vaak gestandaardiseerde wijze van bouwen, kregen de ontwerpers en bouwers van bushokjes de vrije hand. Lokale kunstenaars mochten hun kunsten hier tonen, lokale bouwers gingen los op het ontwerp van de bushokjes zelf. En dat heeft tot bijzondere en bizarre exemplaren geleid.

Veel bushokjes hebben een ovaal dak dat uitkraagt aan weerszijden van het eigenlijke hok, en rust op pijlers. Andere hebben een opvallend dak, zigzaggend of met omhoogstaande randen. Sommige zijn berekend op het droog houden van tientallen mensen, andere kunnen maar een paar ov-ers herbergen. De opvallendste afwijkende vormen zijn een houten geschakelde wigwam met de krullerig versierde dakranden – een typisch bouwkenmerk in Moldavië – en een niemendallig bushokje, geflankeerd door een enorme fles met een waterput erin. Die waterputten, ook weer in alle mogelijke vormen en maten – een ooievaar! – zijn ook typerend voor het Moldavische platteland, waar stromend water nog geen gemeengoed is.

In de mozaïeken zijn terugkerende vormen en thema’s te zien, vaak regionaal bepaald: druiven, ooievaars, klederdracht, dans, zonnebloemen, boerderijdieren en fabeldieren. Plattelandstaferelen en folklore. Ook zijn veel bushokjes versierd met niet-figuratieve patronen en motieven.

De meeste bushokjes en mozaïeken verkeren in deplorabele toestand. Ze worden gebruikt als toilet, vuilnisbak of drankhol en er is geen mozaïek meer compleet. Van sommige is weinig meer over. De mozaïeken van de bushalte van Bolțun zijn oneerbiedig overgekalkt. Het ooit prachtige bushokje van Ștefan Vodă – met ooievaars, zonnebloemen en een boerinneke – is schijnbaar al opgegeven, maar de halte niet opgeheven: er is een nieuw model bushokje pontificaal voor geplaatst. Dat model zie je op veel plekken en in verschillende kleuren terug. Of er ooit een prachtig mooi Sovjet-bushokje heeft gestaan op hun plek is me niet bekend.

Ik begrijp dat een land als Moldavië – het armste en minst bezochte land van Europa (11.000 toeristen in 2019) dat bovendien dit millennium al 20% van zijn bevolking verloor (nu: 3,36 miljoen) – wel wat anders aan zijn hoofd heeft dan vervallen bushokjes uit de Sovjettijd repareren. Maar toch, het is zonde. Tijd dus voor een bushokjes reddingsplan. Mozaïek met ons mee. Adopteer een bushalte. Wie doet er mee?

Alle bus stops op een rij

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Ingezoomd: mozaïeken in bushokjes

Alle bushokjes op kaart

Klik in de balk boven de kaart op het pijltje (links) voor een overzicht van de gebouwen en objecten en de route. Klik op het vierkant rechts om de kaart in een volledig venster te openen.

Verder lezen

Soviet bus stops
Christopher Herwig
➜ 191 pagina’s
➜ 2015
➜ Uitgever: FUEL Design & Publishing, Londen
➜ ISBN: 9780993191107
➜ ★★★★

Soviet Bus Stops Volume 2
Christopher Herwig
➜ 192 pagina’s
➜ 2017
➜ 16 x 20 cm
➜ Uitgever: Fuel Design
➜ ISBN: 9780995745568
➜ ★★★★

Bus stop movies