Uitgangspunt van het functionalisme is dat de functie van een gebouw bepaalt hoe het er uit komt te zien: vorm volgt functie. Weg met versieringen en ornamenten dus, want die zijn niet functioneel. Een fijne bijkomstigheid is dat functionalistische gebouwen nooit uit de mode kunnen raken. Functie heeft immers niks met mode te maken.
Van Adolf Loos – een van de groten van het functionalisme – is het credo ‘ornament is een misdaad’ afkomstig. Later zei Loos dat hij vond dat zijn navolgers zijn ideeën te letterlijk namen. Ik geloof niet dat er mensen gelyncht zijn, maar de boodschap is duidelijk.
De functionalistische architectuur is in de ‘Oostbloglanden’ het sterkst vertegenwoordigd in Tsjechoslowakije. Brno is de Oostblokhoofdstad van het functionalisme. Villa Tuggenhat van Mies van der Rohe is een van stijliconen van het functionalisme. Ook in Litouwen zijn veel gebouwen te vinden in functionalistische stijl.
Functionalisme, het Nieuwe Bouwen, de Internationale Stijl?
Het blijft bij architectuur altijd ingewikkeld: wat is nou welke stijl? En hoe verhouden die verschillende stijlen zich tot elkaar? Functionalisme gebruik ik op Oostblog als parapluterm, met als belangrijkste kenmerken: vorm volgt functie, geen versieringen.
De volgende stijlen zijn in die kenmerken verwant of quasi-synoniem aan het functionalisme. In de uitwerking en uitgangspunten zijn wel verschillen.
- Het Nieuwe Bouwen (de Europese versie van de Internationale Stijl)
- De Internationale Stijl
- Nieuwe Zakelijkheid
- Bauhaus
- De Stijl
Functionalisme in Nederland
Ook Nederlandse architecten lieten zich inspireren door het functionalisme. Bekende functionalistische gebouwen – het Nieuwe Bouwen – zijn
- Van Nellefabriek Rotterdam | Johan Brinkman en Leendert van der Vlugt | 1925 – 1931
- Huis Sonneveld in Rotterdam, Johan Brinkman en Leendert van der Vlugt | 1929 – 1933
- Woonhuis Kraayeveld, nu Chabotmuseum | Rotterdam | Gerrit Willem Baas, L. Stokla| 1938
- Woningen Erasmuslaan | Utrecht | Gerrit Rietveld | 1931 – 1934
- Betondorp | Amsterdam | Dick Greiner | 1922-1925
- Drakenburgflat of Neudeflat | Utrecht | Huig Maaskant | 1956 – 1962
Bouwkundige kenmerken
De vliesgevel
Een gevel die geen dragende functie heeft – alleen zijn eigen gewicht hoeft te dragen – en daardoor uit lichte materialen kan bestaan. Veel glas en staal, dus veel licht en transparantie.
De open plattegrond
De muren hebben geen dragende functie en kunnen naar behoeven dáár worden geplaatst, waar dat functioneel is.
De grote namen van het functionalisme
- Louis Sullivan
- Walter Gropius
- Le Corbusier
- Adolf Loos
- Oscar Niemeyer
- Ludwig Mies van der Rohe
- Gerrit Rietveld
Het Nieuwe Bouwen
Het Nieuwe Bouwen was een belangrijke stroming in de architectuur in de eerste helft van de vorige eeuw in Nederland, Duitsland en Frankrijk. Het was de West-Europese variant op de Internationale Stijl.
Het Nieuwe Bouwen heeft dezelfde uitgangspunten als het functionalisme: de functionaliteit staat centraal en versieringen zijn taboe. Het bekendste voorbeeld van het Nieuwe Bouwen is het Bauhaus in Dessau.
Kenmerken van het Nieuwe Bouwen
➜ Functionaliteit: ontwerp en materiaalgebruik sluiten aan op de functie van een gebouw.
➜ Door het gebruik van moderne lichte materialen (glas en staal) konden de uitgangspunten – transparantie, ruimte, licht en lucht – worden verwezenlijkt. Deze uitgangspunten golden zowel gebouwen als woonblokken.
➜ Symmetrie en herhaling
➜ Kleuren: ook de kleuren moesten functioneel zijn, en dienden zeker niet als versiering.
➜ Functiescheiding: in het Nieuwe Bouwen stond men een strikte scheiding voor van de verschillend functies van een gebouw of buurt: wonen, werken, verkeer en recreatie.
Functionalisme in foto’s
Oostblog 