De Brusselse stijl is een belangrijke stroming in de architectuur, toegepaste kunst en industrieel ontwerp van Tsjechoslowakije van eind jaren ’50 tot in de jaren ’70. De naam is ontleend aan de Expo 58 in Brussel.

Expo 58 – die van het Atomium – was hét moment om te laten zien dat de socialistische volkshuishoudingen meetelden in hun technische en esthetische ontwikkeling. Het paviljoen, het restaurant en de ontwerpen die Tsjechoslowakije liet zien werden met enthousiasme ontvangen en vielen in de prijzen. De voorstelling waarin theater en film werden gecombineerd – laterna magika – was een enorm succes. De voorstelling toerde nog jaren de wereld over.

Dit bracht nieuw elan en zelfvertrouwen en gaf het startschot voor een zoektocht naar een nieuwe stijl in de architectuur, toegepaste kunst en industrieel ontwerp. Die stijl was modern en liet zich inspireren door de bloeiperiode van de functionalistische architectuur in de jaren ’20, maar ook door bijvoorbeeld Zweeds design en architecten als Niemeijer.

Brusselse stijl vervangt socialistisch realisme

Een nieuwe stijl was hard nodig. De Sovjets hadden Tsjechoslowakije en de andere landen die in zijn invloedssfeer lagen in de mal van het socialistisch realisme geduwd. Het socialistisch realisme moest de socialistische ideologie vertalen naar alle aspecten van het culturele leven.

Er waren strakke regels en een strenge censuur. De partij-ideoloog zat soms letterlijk naast de kunstenaar om hem in de goede richting te duwen. Als je niet de goede richting inging, dan kon dat betekenen dat je je baan kwijtraakte, of erger.

Na de dood van Stalin in 1953 trad een politieke dooi in, wat ruimte gaf om een eigen nationale stijl te ontwikkelen.

Het einde van de Brusselse droom

Ook in Tsjechoslowakije zelf vergaapte men zich aan de op Expo 58 getoonde ontwerpen. Helaas helaas, de speciaal gedesignde auto’s, bussen, meubels en serviesgoed waren alleen voor hoger partijkader beschikbaar of werden aan het buitenland verkocht.

In de eerste helft van de jaren zestig keerde het tij. In 1960 was Tsjechoslowakije weliswaar officieel een socialistische staat, maar het was een tijd van ontnuchtering en achteruitgang, van economische en sociale crisis. Daarmee kwam er ook een einde aan de Brusselse stijl, die werd vervangen door minimalisme, brutalisme en standaardisatie, wat zich weerspiegelde in de uitgestrekte flatwijken in systeembouw: Chroetsjova’s in de Sovjet-Unie, Plattenbau in de DDR en Panelka’s in Tsjechoslowakije. Toch liet de geest van Brussel zich tot in de jaren zeventig gelden in de architectuur en toegepaste kunst.

De invloed van de Brusselse stijl is nog steeds op veel plekken te zien. Hekken op het platteland, veranda’s in glas in lood, balustrades, balkons, trappen en zelfs in beelden op begraafplaatsen. En uiteraard in gebouwen zoals het Hotel International in Brno.

Materialen en kenmerken

Materialen
➜ glas
➜ keramiek
➜ golfplaten
➜ asbest
➜ kunststoffen
➜ formica
➜ laminaat

Kenmerken
➜ heldere (pastel)kleuren
➜ mozaïeken en reliëfs
➜ neonverlichting
➜ combinatie van strakke en organische vormen
➜ combinatie van natuurlijke materialen met kunststoffen