Het treinstation van Sofia dateert oorspronkelijk uit 1888. In 1974 onderging het station een complete metamorfose. Het antieke stationsgebouw werd vervangen door een brutalistisch exemplaar, want dat was de mode van het moment in en buiten het Oostblok. Goed vervoer voor het volk is belangrijk voor elk zichzelf respecterend socialistisch land. Er werd dus nergens op beknibbeld bij de bouw.
Met stations is het meestal zo dat je er pas naartoe gaat als je er moet zijn. Niet om architectuur en kunst te bewonderen. Mijn bezoek in 2014 was erg kort; de trein naar Plovdiv zou al snel vertrekken. Sofia-Plovdiv is een mooie treinreis trouwens, en Plovdiv een erg mooi stadje van UNESCO-allure, met ook heel wat monumentale gebouwen en monumenten uit de socialistische tijd.
Het centraal station van Sofia werd op dat moment gerenoveerd. Een groot deel van het station stond in de steigers of was afgedekt met zijl, waardoor het lastig fotograferen was. En ja, ik had erg weinig tijd voor een uitgebreide fotoshoot.
Nu ik de foto’s terugzie, weet ik weer hoezeer ik onder de indruk was van de stoere verloederde typisch Balkan-socialistische schoonheid van het stationsgebouw. Dat de architectuur het stempel ‘brutalistisch’ droeg, wist ik toen nog niet. Sterker nog: ik had nog nooit van brutalisme gehoord, maar er ging ook toen al een grote aantrekkingskracht van uit.
Vóór het station was een onderdoorgang langs een verzonken rond pleintje, met in het midden een fontein met een beeld van moeder met kind, tegen een pyloon in de vorm van een gestileerde vlam, een kalashnikov, een boog of wat het ook moet voorstellen. Het moederbeeld is van de hand van Velichko Minekov, in socialistische tijden een van de meesterbeeldhouwers van Bulgarije, en gemaakt in socialistisch realistische stijl, die in de jaren zeventig allang uit de mode was. Rond het plein waren noodlijdende kledingwinkeltjes, goktenten en kebabzaakjes gevestigd. Als het kioskje niet al leeg stond.
In de centrale hal van het station prijkte tegen een van de muren een imposant mozaïek. Aan het plafond hingen vijfhoekige sierelementen. Aan weerszijden van de lange hal was een enorm metalen kunstwerk te zien, met een Bulgaarse koning (?) en referenties aan de geschiedenis van de spoorwegen in Bulgarije.
Een zoektocht op internet leert mij dat het ooit zo stoere brutalistische dak van het station is vervangen door een aantal seriegeschakelde circustenten. De vijfhoekige plafondelementen en een deel van het kunstwerk in de centrale hal zijn verdwenen.
Het kunstwerk bij de hoofdingang is tijdens de renovatie zonder toestemming verwijderd en opgeslagen met het idee het later terug te plaatsen. Architecten en politici waren nog amused, omdat er geen toestemming voor was gegeven om het werk van vooraanstaand Bulgaars kunstenaar Ivan Kirkov te verwijderen. Architecten vinden herplaatsing een dom idee, omdat Kirkov er een soort Gesamtkunstwerk van had gemaakt, waardoor het werk volledig in harmonie was met de architectuur.
Toch is de renovatie best netjes gedaan. Veel van de oorspronkelijke details zijn behouden gebleven, zoals te zien is op deze video. En nog mooier: er is een kunstwerk bij gekomen, waarin de geschiedenis van de spoorwegen in Bulgarije voorbij komt in een soort mozaïek, samengesteld uit duizenden foto’s. Fraai!
Getuige de commentaren bij de video wordt er – ook na de renovatie – weinig gebruik gemaakt van het station en de trein in het algemeen. Bulgaren verkiezen de auto boven de trein en als ze al met het OV gaan, gaan ze liever met de bus dan de trein.
Wat ook niet helpt, is dat Bulgarije gigantisch aan het leeglopen is. Lage geboortecijfers in combinatie met emigratie deden de bevolking tussen 1990 en nu krimpen met bijna 1,8 miljoen mensen, naar nu nog net 7 miljoen. In een VN-rapport met een voorspelling van de bevolkingsontwikkeling wereldwijd tot 2050 staat Bulgarije met stip op nummer 1 op de lijst van snelst krimpende landen. Alle landen uit de top tien maakten overigens deel uit van de Sovjet-Unie of waren Sovjet-satellieten. Letland staat op nummer 2, Moldavië op 3.
Bulgarije gelooft zelf blijkbaar wel in de trein. In 2023 moet de hogesnelheidstrein tussen Sofia en Plovdiv klaar zijn. Gebouwd met dank aan de EU, die diep in de buidel tastte. Wellicht hoopt men zo de overgebleven Bulgaren de auto uit en de trein in te krijgen. Er is in ieder geval genoeg plek als je als toerist lekker wilt treinen. En als je dat doet, neem de tijd om centraal station Sofia uitgebreid te bezoeken en te bekijken.
Centraal station | 2014 | Sofia | Bulgarije
Snelle feiten centraal station Sofia
➜ Bouw: 1971-1974
➜ Architect: Milko Bechev
➜ Kunstwerk: Ivan Kirkov
➜ Sculptuur ‘Moeder’ (1976): Velichko Minekov
➜ Renovatie: 2013-2016
➜ Architect renovatie: Milan Dobrev
Oostblog 