Mulhouse is het Manchester van Frankrijk: een industriestad van nu ruim 100.000 inwoners, die zich na de ineenstorting van de textielindustrie opnieuw moest uitvinden. Mulhouse profileert zich nu als de stad van kunst en historisch erfgoed. De stad was – zoals de hele regio Elzas-Lotharingen – afwisselend Duits en Frans. Opvallend in de hele regio is dat veel prominente gebouwen stammen uit de Duitse periode van 1871 tot 1918. Een periode van grote bloei, zo lijkt het. De naam Mulhouse stamt van Mülhausen, wat wordt verdoezeld in de Franse uitspraak: Moeloes. Men is niet te beroerd om je daarop te wijzen als je het fout uispreekt.
In de periode van de wederopbouw breidde Mulhouse sterk uit met als opvallendste getuige de beeldbepalende wolkenkrabber met een UFO op het dak, de Tour de l’Europe, midden in het stadscentrum. De universiteitscampus werd zoals in veel Franse studentensteden uitgebreid naar modernistischbrutalistische snit. En er is nog meer moois te zien in Mulhouse.
Tour de l’Europe: wolkenkrabber met UFO
Ontwerper van de Tour de l’Europe is François Spoerry, die het vak – net als Le Corbusier – leerde van betongoeroe Auguste Perret. Samen ontwierpen ze de Tour Perret in Amiens uit 1952. In de wolkenkrabber zijn appartementen, op de bovenste verdieping is een draairestaurant dat jaren geleden werd gesloten en niet meer draait door panne. Op de negenentwintigste verdieping is een terras, maar dat werd tien jaar na oplevering gesloten omdat er te vaak vanaf gesprongen werd.
De Tour de l’Europe heeft een bijzondere plattegrond, met drie licht gebogen gevels rond een centrale kern. De gevels komen bij elkaar in smalle met betonpanelen beklede delen met de noodtrappenhuizen. De muren van de openbare trappenhuizen zijn bekleed met grindtegels die me doen denken aan l’Unité d’Habitation, de wooneenheid van Le Corbusier in Marseile.
Op de begane grond zijn twee dynamische reliëfs te zien in de geest van Fernand Léger. Een ervan wordt opgeknapt. Tegen de voet van de wolkenkrabber is een veel te modern overdekt winkelcentrum aangebouwd. Het wordt er niet mooier op.
Snelle feiten Tour de l’Europe | Mulhouse | Frankrijk
➜ Architect: François Spoerry
➜ Bouw: 1969-1972
➜ Hoogte: 100 meter
➜ Boulevard de l’Europe 3, Mulhouse
➜ Brutality ★★★★
Université de Haute-Alsace: stairporn en betonvormen
In de campuszone in het park aan de rivier Ill zijn in de periode na WOII veel brute gebouwen neergezet. Het is lastig er informatie over ter vinden. Het blijft bijzonder. Ik kan op Litouwse, Bulgaarse of Georgische websites makkelijker informatie vinden over architecten en de geschiedenis van gebouwen dan op Franse websites, die vaak ogen alsof ze in de begindagen van het internet zijn gebouwd. Op Rue des Frères Lumière 5 staat een gebouw, waarschijnlijk de universitaire sporthal, dat wel wat aandacht en liefde kan gebruiken. De fantastische betonnen trappen, die in de Brutalism Appreciation Society ongetwijfeld gelabeld zouden worden met #stairporn, beslaan de gehele oostzijde van het gebouw en leiden je naar een soort parkje op het dak. In Nederland zouden deze trappen ongetwijfeld zijn afgesloten met hekken wegens te gevaarlijk.
Ook de Faculteit Letteren, Talen en Sociale Wetenschappen is gehuisvest in een uiterst bruut onderkomen op Rue des Frères Lumière nummer 10. Het gebouw is tegen een heuvel aan gebouwd in een ratjetoe aan vormen in béton brut. Een fraaie trap leidt je naar de entree. Rechts van de entree vind je een betonnen ‘wachttoren’ waaruit een vierkant blok steekt, daarachter is betonnen steeds verder uitkragende soort van trapgevel te zien. De ronde ramen in de flanken van het gebouw doorbreken de horizontale belijning van de bekistingslijnen. Ze lijken op patrijspoorten, het gebouw op een betonnen schip.
Via een onderdoorgang kom je op een terrein met een gebouw dat aan het ‘schip’ vastzit. Hier is nog meer gespeeld met vormen in beton. Naast de ramen zijn er diepe groeven in het beton. Het gebouw steunt deels op een ronde basis en is als je goed kijkt niet helemaal recht.
Stade de l’Ill: brute tribunes in verval
Ook de tribunes van het nabije Stade de l’Ill, aan de Boulevard Charles Stoessel, ogen stoer, robuust, betonnig: bruut. Een zigzagdak dat wordt gedragen door diagonale betonnen dragers geeft een krachtig beeld. Maar krachtig is het allemaal niet meer. Een van de twee tribunes van het uit 1979 stammende stadion, waar de plaatselijke FC speelt, is niet meer toegankelijk voor publiek en er zijn plannen om die af te breken.
Modern maar bruut: de Ricolafabriek
In Mulhouse staat vlakbij Camping de l’Ill het productie- en distributiecentrum van Ricola, het bekende Zwitserse Alpenkräutersnoepje. Ricola nam het gerenommeerde bureau Herzog & de Meuron in de armen om er wat hips van te maken. Het werd een flinke doos met zijgevel in inmiddels huilend beton en enorme luifels aan beide lange zijden van het gebouw. Aan de onderzijde van de luifel en de ramen zie je een gestileerd alpenkruidblaadje naar ontwerp van fotograaf Karl Blossfeldt. Bij heel ver inzoomen zie je een medewerker achter de lopende band waarop de doosjes Ricola voorbij komen.
Snelle feiten Ricola (fabriek en opslag)
➜ Architect: Herzog & de Meuron
➜ Artiest: Karl Blossfeldt
➜ Bouw: 1992 – 1993
➜ Adres: 1 Rue de l’Ill, Mulhouse-Brunstatt, Frankrijk
➜ Brutality ★
De toiletgebouwen van Camping de l’Ill zijn ook al welhaast monumentaal: muren en dak zijn opgetrokken in geschilderd béton brut, de wasbakken en andere onderdelen zijn zo te zien ter plaatse in beton gegoten. Er is duidelijk zeer goed nagedacht over de uiterst functionele vormgeving. Centraal in het door statige pootjes gedragen zeshoekige dak is een gat met daaronder een gezellig rond minituintje. Dat dit tot voorbeeld moge dienen voor elk sanitair blok van elke zichzelf respecterende camping.
Meer foto’s van de Université de Haute-Alsace, Mulhouse
Oostblog 