Het Luchtmachthoofdkwartier: een gehavend modernistisch monument

Het hoofdkwartier van de Joegoslavische luchtmacht – Zgrada komande vazduhoplovstva – is een monumentaal modernistisch expressionistisch gebouw met ronde vormen. Aan symboliek geen gebrek: een vliegtuig, arenden en Icarus vormden de inspiratie.

Toen ik in 2016 met de bus terugkwam uit Niš, reden we Belgrado binnen via de wijk Zemun over de Glavna. We reden langs een groot gebouw dat me direct opviel en waarvan ik direct wist: daar moet ik langs! Dat is bijzonder, dat is mooi.

Dat viel niet tegen: het gebouw bleek het hoofdkwartier van de Joegoslavische luchtmacht te zijn, een monumentaal modernistisch gebouw met een bijzonder verhaal. Het staat in de historische wijk Zemun, een gezellige wijk waar ik nog verschillende soorten rakija (onder meer peer) heb geproefd bij Gardoš Pub, vlakbij de oude toren van de Kula Gardoš. Je hebt er een prachtig uitzicht op Zemun.

Arenden en vliegtuigen

Een vliegtuig stond model voor Zgrada komande vazduhoplovstva, wat terug te zien schijnt te zijn in de plattegrond ervan. Arenden zijn goed vertegenwoordigd, want het symbool voor de Servische – of moet ik zeggen: de Joegoslavische? – luchtmacht. Gemeen kijkend vliegen ze op vanuit een lauwerkrans met vijfpuntige ster.

Icarus als symbool tegen de hoogmoed?

Een beeld van Icarus siert de flank van het gebouw. Of Icarus nou een goede keus is als symbool voor de luchtmacht weet ik niet. Hoogmoed bracht hem bij zijn ontsnappingspoging te dicht bij de zon, die de was die de veren van zijn geïmproviseerde vleugels bijeen moest houden, deed smelten, waardoor hij neerstortte in zee. Zou Icarus als waarschuwing dienen voor hoogmoed bij de piloten?

Bombardement door NAVO

In de nacht van 4 op 5 april 1999 was het hoofdkwartier doelwit van NAVO-bombardementen als vergelding voor het optreden van het Servische leger in Kosovo. Het gebouw raakte zwaar beschadigd, er vielen tientallen doden en ook omliggende gebouwen werden geraakt. Aan de voorzijde van het gebouw is een gedenkteken voor de mensen die omkwamen bij het bombardement.

Zgrada komande vazduhoplovstva heeft inmiddels een monumentenstatus. In 2000 en 2001 zijn er reconstructiewerkzaamheden uitgevoerd, waarbij het oorspronkelijk ontwerp intact is gebleven. Toch verkeert het gebouw in 2016 – toen ik in Servië was – nog steeds in slechte staat en kan er wel een likje verf overheen. Of twee…

Snelle feiten Zgrada komande vazduhoplovstva
➜ Architect: Dragisa Brasovan
➜ Opening: 1935
➜ Kunstenaar Icarus: Zlata Markov
➜ Adres: Avijatičarski trgu br. 12, Belgrado