Enver Hoxha: The iron fist of Albania

Hoe een paranoïde dictator zijn land ruïneerde

De eerste biografie over Enver Hoxha sloeg in Albanië in als een bom. Iedereen wilde weten hoe deze moorddadige paranoïde stalinistische dictator leefde, hoe hij te werk ging en hoeveel waarheid er zat in de geschriften die nep-intellectueel Hoxha de Albanezen naliet. In vijf steden kwam het tot een ouderwetse boekverbranding (2011). Voor sommigen is Hoxha ruim 25 jaar na zijn dood nog steeds een god.

In het boek komt Hoxha naar voren als een gefrustreerde middelmatige man die nergens in uitblinkt en zich voordoet als intellectueel. Iedereen die hem ooit maar een haarbreed in de weg heeft gezeten of heeft uitgelachen op school, maar ook zijn beste kameraden uit de partij of geldschieters die zijns ondanks toch maar weer geld stoken om Hoxha te laten studeren in Italië of Frankrijk (zonder resultaat), worden jaren later zonder pardon voor het vuurpeloton gezet.

Ik ben in het boek kruisjes gaan zetten in de kantlijn waar staat geschreven dat iemand wordt omgelegd of opgesloten tot aan zijn of haar dood. Ik heb ze niet geteld, maar dat levert heel veel kruisjes op.

Door toeval aan de macht

Hoxha kwam door een hoop toevalligheden aan de macht. Hij is weliswaar al vroeg actief in de communistische partij, maar is daar geen zwaargewicht. Hij heeft het voordeel dat hij niet zo uitgesproken is, geen vijanden heeft, eigenlijk niet zoveel voorstelt en geen bedreiging vormt. Bovendien wil men in de partij alle gezindten vertegenwoordigd zien, en een moslim is er nog niet. Hoxha’s vader is imam, dus… Waar Hoxha wel goed in is: meeslepende redevoeringen en maffiose machtspolitiek zonder enige scrupules.

But Hoxha was gifted in one way – he had political talent as a sort of political magician, a force to be reckoned with, a man who thrived on power struggles, but also a man whose talent was sad, pitiful, violent and often macabre.

Hoxha’s carrière wordt gekenmerkt door systematische uitschakeling van alle vermeende rivalen uit de communistische partij. De methodes van Stalin, inclusief de Albanese variant van de goelag en collectieve bestraffing van families of groepen als een iemand een misstap beging. Zoals zijn eerste slachtoffer het noemt, die in 1942 wordt gevangengenomen:

Purges were the way to strengthen the party. If there are no enemies, you come up with some anyway.

Nadat de archieven werden geopend werd uit zijn decreten duidelijk hoe hard, cynisch en gevoelloos Hoxha was. Hij schreef decreten over oude vrienden in de trant van: martel hem bijna dood, pers hem een bekentenis af en executeer hem. Hoxha was als de dood voor mensen die hem al vanaf zijn jeugd kenden en die zijn aangepaste versie van de geschiedenis en de hem toegedichte rol daarin zouden kunnen weerleggen. Weinigen van hen zijn nog in leven.

Paranoia, Segurimi en veiligheid

Na WOII werd een veiligheidsdienst opgezet om de belangen van de partij en vooral van Hoxha te verdedigen. De Sigurimi was opgezet naar Joegoslavisch model en had 200.000 ‘agenten’. Mensen werden afgeluisterd door Inoffizielle Mitarbeiter en er werd een gigantische hoeveelheid gegevens vastgelegd, alles waarmee je iemand maar kon belasteren. Het aantal dossiers was net zo groot als het aantal volwassen mensen in de Socialistische Volksrepubliek Albanië: 1 miljoen. In de lente van 1991 zijn de meeste dossiers vernietigd, naar ik aanneem door medewerkers van de Sigurimi zelf om hun sporen uit te wissen.

Als je Tirana bezoekt, ga zeker kijken in het indrukwekkende Sigurimi-museum, House of leaves.

In de nasleep van de Tweede Wereldoorlog werd Albanië speelbal van grootmachten en grotere machten. Griekenland maakte aanspraak op Albanië en Tito wilde Albanië inlijven als zevende Joegoslavische republiek. Dat zou ongetwijfeld gebeurd zijn zonder de rivaliteit die in 1948 ontstond tussen Stalin en Tito. Stalin stond ervoor garant dat Joegoslavië niet Albanië binnen zou vallen en Hoxha kreeg de vrije hand Albanië en de Albanese Communistische Partij te zuiveren van pro-Joegoslavische elementen.

Fan van Stalin of stalinisme

Hoxha was groot fan van Stalin, of in ieder geval van diens stalinisme, en Albanië maakte een tijd deel uit van het Sovjet-blok. In 1960 trok hij meer richting China. In 1968 verliet Albanië het Warschaupact, nadat Tsjechoslowakije werd binnengevallen omdat zij een te zelfstandige koers voer. Hoxha zag die grote invloed van de Sovjet-Unie op zijn satellieten als een bedreiging.

De liefde voor China duurde tot 1978 (17 jaar) en was vooral financieel ingegeven. Hoxha raakte in die tijd geïnspireerd door de Culturele Revolutie en vaagde in Albanië de hele middenklasse weg. Het isolationisme van Albanië nam toe en Hoxha’s paranoia nam steeds groteskere vormen aan. Dat manifesteerde zich in de bouw van 750.000 bunkertjes door het hele land heen, op een bevolking van nog geen 3 miljoen mensen. Het land werd in gereedheid gebracht voor een invasie, waar vandaan dan ook. Duizenden mensen waren daarnaast dagelijks bezig met de persoonlijke veiligheid van hun paranoïde dictator.

Frankrijk was het enige land waar Albanië nog enigszins normale betrekkingen mee had. Hoxha sprak Frans – hij had er gestudeerd – en bestelde er zijn pakken en boeken voor zijn omvangrijke persoonlijke bibliotheek. Frankrijk was ook het laatste democratische land dat Hoxha bezocht. Dat was in 1946.

Hoxha from the Bllok

De belangrijkste leden van de partij en hun directe familie leefden samen in het Bllok, een totaal afgesloten en beveiligde wijk van Tirana, tegenwoordig hip en happening en vol met fijne koffie- en eettentjes. Hoxha kwam vanaf de zestiger jaren het Bllok nauwelijks meer uit. Het werd een grote incestueuze kliek die af en toe werd opgeschud doordat iemand in ongenade viel en werd geëxecuteerd of opgesloten, gelijk met zijn hele familie en entourage.

Het is niet zo dat de bewoners van het Bllok in idiote luxe leefden. Als je de voormalige villa van Hoxha ziet dan stelt dat niet veel voor. Net zoals Albanië niet veel voorstelde. Je ziet dat aan de architectuur, de socialistisch realistische kunst. Vergeet niet: Albanië was zo geïsoleerd en werd op zo’n waanzinnige manier geregeerd dat het in de jaren tachtig het op twee na armste land te wereld was.

Persoonlijkheidscultus

Na de breuk met de Sovjet-Unie ontspoorde de persoonlijkheidscultus rond Hoxha volledig. Media- en filmindustrie dienden ter meerdere eer en glorie aan de onfeilbare en goedaardige leider. Een leger aan analoge photoshoppers herschiep hun leider naar het ideale beeld. Hoxha schiep zijn eigen geschiedenis van Albanië en zijn rol daarin in een enorme serie boeken die hij produceerde en die in grote oplage werden verspreid. Verplichte kost voor studenten, arbeiders en boeren.

De eerste atheïstische staat

In de grondwet van 1976 werd de Socialistische Volksrepubliek Albanië officieel de eerste en enige atheïstische staat ter wereld. Wat daaraan vooraf ging kun je je voorstellen: al tijdens WOII werden geestelijk leiders vervolgd en later massaal opgesloten of geëxecuteerd. Godshuizen werden vernietigd.

Een gespleten persoonlijkheid

Hoxha had een zeer gespleten persoonlijkheid. Soms beminnelijk en charmant, vaak snoeihard en meedogenloos. Dat komt duidelijk naar voren in het relaas van Bashim Sheku (zoon van Mehmet Sheku, een van de getrouwen van en tweede man na Hoxha, die in 1981 zelfmoord pleegde maar waarschijnlijk werd vermoord nadat ook hij in ongenade was gevallen):

I felt scared any time I saw the man. I did not trust his eyes, it felt like they pierced my soul – I was afraid that he would somehow manage to penetrate my thoughts. I tried to change them, but felt that no matter how hard I tried to suppress them, he would stil manage to get into them somehow.

Terwijl diezelfde Bashim Sheku ook zegt:

Up until a certain age I looked up to Enver Hoxha; he was a man of such a great charm and a very good communicator, always very witty and pleasant.

Als kettingroker, diabetespatiënt en leider aan hartproblemen was Hoxha’s gezondheid beroerd. Er was een speciale kliniek in het Bllok met de beste specialisten van het land.

Er werden Franse specialisten ingevlogen toen Hoxha ernstig ziek werd. Als zij niet zo goed hun best hadden gedaan, dan zou Hoxha ongetwijfeld al veel eerder de geest hebben gegeven en minder mensen hebben gemarteld en vermoord. Hippocrates eat your heart out.

We eten nog liever gras…

Na zijn dood op 8 april 1985 liet hij een compleet verarmd geïsoleerd en geruïneerd land na. De grenzen waren vergeven van prikkeldraad en hekken. Ontsnappen was onmogelijk. 64% van het kustgebied was militaire zone, omdat er een invasie werd verwacht. De bevolking leed massaal honger en werd naar goed Stalinistisch gebruik getrakteerd op slogans als: we eten nog liever gras dan dat we de principes van het Marxisme-Leninisme verraden! Dan weet je of hoop je: het einde is nabij.

Hoxha werd opgevolgd door Ramiz Alia, die een iets minder isolationistische koers volgde, maar erger kon het ook niet. Minder dan 6 jaar na Hoxha’s dood viel het socialistische regime en werd Hoxha’s standbeeld op het Skanderbegplein in Tirana omvergetrokken. Een tijdperk van ‘collective absurdity, suffering and trauma’ was voorbij. Dat het veel therapie en tijd kost om van zoiets te genezen mag evident zijn.

Enver Hoxha – The Iron Fist of Albania
Blendi Fevziu
➜ 312 pagina’s
➜ Januari 2012
➜ Uitgever: I.B. Tauris & Co. Ltd.
➜ ISBN: 9781784534851
➜ Prijs: €27
➜ ★★★★
🔗 Lees mijn blog