Het Skanderbegplein van Tirana

Historisch plein nu opgehipt

Skanderbegplein, verzamelplaats der Albanese geschiedenis. De Albanese held Skanderbeg gaf zijn naam aan het plein en zijn standbeeld staat op de plek waar ooit Stalin stond. Elders op het plein stond een standbeeld van Hoxha, tot het in 1991 van zijn sokkel werd getrokken. Het plein is in 2018 compleet gerenoveerd en ziet er nu strak en modern uit. Ik ben fan!

Voormalige zeer vooruitstrevende burgemeester en kunstschilder Edi Rama wilde het plein een meer Europees karakter geven en teruggeven aan de voetgangers. Basis voor de herstructurering vormde een supertof winnend ontwerp van het Belgische bureau 51N4E. Rama is trouwens ook verantwoordelijk – alhoewel niet persoonlijk – voor de vrolijk beschilderde socialistische flats in Tirana.

Rama’s plan werd door zijn opvolger afgeschoten, maar een burgemeester later is het plan weer opgepakt en afgestoft. Sinds 2018 is het plein echt een ontmoetingsplek voor jong en oud. Er zijn allerlei zitjes en miniparkjes waar mensen samenkomen. Ga rustig ergens zitten, maakt niet uit wanneer of waar, en geef je ogen de kost. Je gaat je niet vervelen.

Choreografie der bewoners

51N4E ontwierp voor het plein een hele lage piramide van 170 x 170 meter breed, omringd door groene gordels. De bronfonteinen spoelen hun water over het plaveisel van prachtige meerkleurige tegels. Of zoals de ontwerpers dat noemen: “Een reeks lage fonteinen en speciaal voor het plein ontworpen straatmeubilair creëren spontane situaties en momenten van toe-eigening.”

Of in het Engels:

It is a valuable strategy to create an overtly anti-rhetorical and anti-monumental public space, revealing itself primarily through the choreographies played by its inhabitants.

Historische mengelmoes

Het Skanderbegplein weerspiegelt de bizarre en complexe geschiedenis van Albanië. Koning Zog I maakte de eerste schetsen voor het plein. In 1939 werd het plein door de Italiaanse fascistische bezetters vergroot en aangepast naar neo-renaissancestijl.

Mussolini’s hofarchitect voor overzees mediterraan gebied, Florestano Di Fausto, maakte het nieuwe stadsplan voor Tirana, dat ook nu nog bepalend is voor de structuur van het centrum van de stad. Alles van belang concentreerde zich rond het Skanderbegplein en de twee hoofdassen, Boulevard Zog I en Boulevard der Martelaren. Di Fausto was ook verantwoordelijk voor de neoklassieke nu lelijk opgeschilderde gebouwen aan de zuidkant van het plein, waar verschillende ministeries in zijn gevestigd.

Door Mussolini kun je nu overal in Albanië prima Italiaans eten. Iedereen heeft een grauw en grijs beeld van Albanië, maar realiseer je dat er nog geen 100 km Adriatische Zee tussen Albanië en de hak van Italië zit.

Chroestsjovs eerste steen

Na WOII en de machtsovername door de Albanese Communistische Partij van Enver Hoxha, werd het Skanderbegplein de plek voor al uw socialistische parades en manifestaties. Veel gebouwen rond het plein werden afgebroken en vervangen door monumentale socialistische publieke gebouwen.

Het Cultuurpaleis uit 1963, gebouwd in stalinistische stijl, is modern rechthoekig met veel zuilen. Voor de bouw moesten een eeuwenoude moskee en bazaar wijken. Het Cultuurpaleis was een cadeautje van de Sovjet-Unie. De eerste steen werd gelegd door Sovjetleider Chroestsjov, maar nog voordat het Cultuurpaleis gereed was, was het uit tussen Albanië en de Sovjet-Unie. In 1961 werden de banden verbroken en Sovjet-adviseurs het land uitgezet. Hoxha kon als hardcore stalinist de destalinisatie onder Chroestsjov en diens toenadering tot het Westen niet verkroppen.

Veel van het interieur en exterieur is nog in originele staat. Momenteel is er een renovatie aan de gang. Ik ben benieuwd wat daar dan van overblijft. En niet onvermeldenswaardig: in het Cultuurpaleis is een heel fijne internationale boekhandel gevestigd.

• 

• 

• 

• 

Cultuurpaleis van Tirana
➜Bouwjaar: 1959-1963
➜Stalinistische architectuur
➜Bevat: Nationale Bibliotheek en Nationale Opera en Ballet

Skanderbeg vervangt Stalin

Naamgever van het plein is de Albaniës trots Skanderbeg. Zijn elf meter hoge ruiterbeeld is er in 1968 neergezet ter viering van zijn 500ste sterfdag. Skanderbeg – bijnaam van Gjergj Kastrioti (1405-1468) – was een Albanese edelman die een nationale held werd vanwege zijn langdurige strijd tegen de Ottomaanse overheersers. Het is al bijzonder dat deze christelijke verzetsheld een standbeeld kreeg in atheïstische heilstaat Albanië, en dan ook nog ter vervanging van het beeld van Stalin.

Ook nu nog staat Skanderbeg symbool voor de strijd voor onafhankelijheid, maar lang niet alle Albanezen zien hem als held, zeker de islamitische meerderheid niet. De gehate koning Zog I, die van 1928 tot 1939 koning van Albanië was, beweerde afstammeling te zijn van de grote Skanderbeg.

‘De Albanezen’ in mozaïek

Het opvallendste gebouw aan het plein is het Nationaal Historisch Museum, met een enorm mozaïek op de gevel, ‘de Albanezen’, met figuren uit de verre en nabije geschiedenis van Albanië. En opvallend: middelpunt van het mozaïek is een vrouw met geweer die de troepen aanvoert.

Ontwerper van het Nationaal Historische Museum is Enver Faja, een van de meest vooraanstaande architecten van Albanië. Hij heeft ook de Nationale Galerij en de begraafplaats voor de Martelaars ontworpen. Voor de bouw van het museum moest wel het oude stadhuis worden afgebroken.

Ook van binnen is het een indrukwekkend gebouw. Het museum geeft een uitgebreid overzicht van de lange en bijzondere geschiedenis van Albanië. Illyriërs, Grieken, Romeinen, Napolitanen, Ottomanen, de onafhankelijkheid in 1912, de bezetting door Italië, de stalinistische terreur van Hoxha tot de chaotische weg naar democratie en kapitalisme: alles komt voorbij. Het museum is ook een must voor fans van moeder Theresa, de bekendste Albanese ooit, alhoewel ze in Skopje is geboren. Ook als je geen fan bent van moeder Theresa: ga zeker een kijkje nemen in dit museum.

Nationaal Historisch Museum
➜Architect: Enver Faja
➜Bouwjaar: 1978-1981
➜Modernisme en socialistisch realisme

Meer lezen?

Enver Hoxha – The Iron Fist of Albania
Blendi Fevziu
➜ 312 pagina’s
➜ Januari 2012
➜ Uitgever: I.B. Tauris & Co. Ltd.
➜ ISBN: 9781784534851
➜ Prijs: €27
➜ ★★★★
🔗 Lees mijn blog