Wandelen door Tirana

Wandeling langs socialistische architectuur van Tirana

Deze wandeling door Tirana – Albanië – voert je langs de bijzonderste gebouwen uit de socialistische tijd. Albanië bewandelde in het grootste deel van zijn socialistische geschiedenis een eigen weg. Dat zie je terug in de architectuur. Ook Italiaanse invloeden uit de periode er voor laten zich gelden.

Klik in de balk boven de kaart op het pijltje (links) voor een overzicht van de gebouwen en objecten en de route. Klik op het vierkant rechts om de kaart in een volledig venster te openen.

Het grootste sportpaleis van Albanië

De wandeling start bij het Pallati Sportit Asllan Rusi, nabij het busstation. Dit sportpaleis – het grootste van Albanië – is vernoemd naar Asllan Rusi, een beroemde Albanese volleyballer. Het werd ontworpen door Koco Miho, een van de grot architecten van Albanië. De golvende dakranden, de trappen en de zuilen zie je terug in veel meer sporthallen aan gene zijde van het IJzeren Gordijn. Sovjet-stijl. Er is duidelijk te zien dat Miho zijn opleiding in Moskou heeft genoten.

Snelle feiten Pallati Sportit Asllan Rusi
➜ Bouwjaar: ’50-er jaren
➜ Architect: Koco Miho
➜ Capaciteit: 4.000 plaatsen

🔗 Lees meer op Socialistische sportpaleis vol Jehova’s

Via Dritan Hoxha en langs Adem Jashari

Loop over de Rruga Dritan Hoxha richting het centrum. Dritan Hoxha was een populaire en rijke mediatycoon, die in 2008 op 39-jarige leeftijd om het leven kwam toen hij zijn Ferrari in een boom boorde. De naam Hoxha komt in Albanië heel veel voor, dus hij hoeft niet per se familie van Enver te zijn. In Kosovo is het de meest voorkomende naam.

Voor Hotel Colosseo staat een standbeeld van een van de oprichters van het Kosovo Bevrijdingsleger (UÇK), Adem Jashari. Een held in Kosovo en Albanië. Loop voor het beeld de Skanderbegstraat in, de ambassadestraat van Tirana met groteske socialistische gebouwen en hier en daar wat moderns. Ga aan het einde links de Rruga Kavajës in.

Modernistisch topmodel: Muzeu Mezuraj

Aan je linker hand staat een waanzinnig gebouw, waarin het Muzeu Mezuraj is gevestigd. Ik ben het museum niet in geweest – ik had niet door dat er een museum was – maar ik had er graag binnen willen rondneuzen. Ik vind het echt een fantastisch gebouw, met de fraai vormgegeven balkons en zijn radioactieve voorkomen. Ik heb geen enkele informatie over het gebouw kunnen vinden. Ook de Facebookgroepen Socialist Modernism en Brutalist Appreciation Society, met al zijn experts, hebben me niet verder kunnen helpen. Jij wel? Laat het me weten!

Het Cultuurpaleis op het Skanderbegplein

Op en rond het centrale Skanderbegplein vind je een paar toppers van de socialistische architectuur. Het Paleis van Cultuur is duidelijk geïnspireerd door de Sovjet-Unie, met zijn moderne vormen met ouderwetse zuilen, alles té groot en té massief. Sterker nog: het Paleis van Cultuur was een cadeau van de Sovjet-Unie en Chroestsjov legde de eerste steen, maar nog voor het gebouw in 1963 af was, keerde de leider van Albanië, Hoxha, zich tegen zijn oude vrienden. Toen ik er was in maart 2019, was de Nationale Opera gesloten door een renovatie aan de achterzijde van het gebouw.

🔗 Lees het blog Het Skanderbegplein van Tirana

Museum met mega-mozaïek

Het opvallendste gebouw aan het plein is het Nationaal Historisch Museum, met een enorm mozaïek op de gevel, ‘de Albanezen’, met figuren uit de verre en nabije geschiedenis van Albanië. Ontwerper van het Nationaal Historische Museum is Enver Faja, een van de meest vooraanstaande architecten van Albanië. Ook van binnen is het een indrukwekkend gebouw. Het museum geeft een uitgebreid overzicht van de lange en bijzondere geschiedenis van Albanië.

🔗 Lees meer over het Museum van de Nationale geschiedenis

De Boulevard van Koning Zog

Loop tussen het Museum en het ook weer typisch socialistische Hotel Tirana door naar Bulevardi Zogu I, genoemd naar Koning Zog, die tussen 1928 en 1946 koning van Albanië was. Op de hoek van de boulevard staat het gebouw van de Universiteit van Albanië, ook weer een socialistisch pronkjuweel met socialistisch realistische reliëfs op de gevel. Er zit ook een toffe retro-bar in het gebouw.

Een eindje verder, links de Rruga Maliq Muço in, staan typisch Albanese flats met reliëfs in baksteen. Nog weer verder loop je langs het imposante bizarre Ministerie van Justitie met zijn science-fictionachtige entree. Ook over dit gebouw is weinig informatie te vinden. Een brutalist op Facebook wist mij het volgende te vertellen: “Once was relatively an elegant modernist hotel building that was transformed as such early 2000-2003 … unfortunately”. Aan de andere kant van de brede boulevard staat de Universitaire Kraamkliniek. Baksteen met reliëfs op de gevel.

Als je doorloopt tot het einde van de boulevard, staat je een verrassing te wachten. Denk Rietveld, denk Mondriaan, meer verklap ik niet!

Loop terug via Rruga Bardhok Biba. Je komt weer uit op het Skanderbegplein. Er staan aan de Rruga e Barrikadave weer wat fraaie Albanese Plattenbauflats.

Socialistisch realistische kunst

Loop door naar het Nationaal Museum voor Kunst (Galeria Kombëtare) aan de Bulevardi Dëshmorët e Kombit. Sowieso een bezoek waard, dit museum met zijn bijzondere verzameling socialistisch realistische kunst. Het gebouw is ook mooi, en bijzonder! Het werd geopend in 1974. Voor het gebouw staat het kunstwerk De Wolk, opgebouwd uit een enorme serie witte buizen. En achter het gebouw staat een verzameling standbeelden, met onder meer twee Stalins en een eenarmige Lenin.

🔗 Lees meer over het Nationaal Museum voor Kunst

Hoxha’s Piramide

Als je de boulevard verder afloopt en het rommelriviertje in zijn trieste bedding van beton oversteekt, dan zie je links de beroemde Piramide van Tirana. Ontworpen door Hoxha’s dochter en schoonzoon en bedoeld als museum ter meerdere eer en glorie aan de grote socialistische roerganger van Albanië. De Piramide verkeert in staat van ontbinding, maar er zijn grote plannen om er binnenkort iets moderns, transparants en toegankelijks van te maken. Een Nederlands bedrijf maakte het ontwerp.

🔗 Lees meer over de Piramide van Tirana

Presidentsgebouw naar Italiaanse snit

Tegenover de Piramide staat het Presidentsgebouw, waar vanuit huidige minister-president Edi Rama het land bestiert. Het Kryeministria is gebouwd tussen 1940-1941, toen Albanië onder Italiaanse bezetting viel, en maakte deel uit van de stadsplanning door Italiaanse architecten als Bosio en Di Fausto. Meer gebouwen in het stadscentrum van Tirana stammen uit deze periode.

Het Bllok: reservaat voor Partijleden en nouveau riche

Als je verder loopt over de Bulevardi Dëshmorët e Kombit kom je langs het voormalige checkpoint van het Bllok. Een gedenkplaats waar de rare combinatie van een typisch Albanese bunker, betonnen stukken van een tunnel van de beruchte Spaç-gevangenis en een stuk van de Berlijns Muur samenkomen.

De villa van Hoxha

Het Bllok – Blloku – was een van de buitenwereld afgegrendelde wijk, waar de hoge heren en dames van de Socialistische Partij woonden. Ook Enver Hoxha had er zijn villa, die je kunt bezoeken. Het is in particulier bezit en men vindt het niet tof als je de tuin in loopt. Wij raakten daardoor in gesprek met de tuinbaas, of beveiliger, een vriendelijke man die het niet over zijn lippen kreeg om Hoxha als kwade genius in de Albanese geschiedenis te bestempelen. Hij kon ons wel het een en ander vertellen over de geschiedenis van het gebouw.

Hoxha’s villa stamt uit de dertiger jaren en is gebouwd naar Italiaanse ontwerp. Het is best een bescheiden gebouw voor een dictator. In de zestiger jaren is de villa aan de achterzijde uitgebreid, waar Hoxha toen ging wonen. Dit deel grenst ook aan de tuin waar Hoxha in zijn rolstoel zijn laatste adem uitblies. Je komt er als je linksom het Lincoln Instituut de tuin in loopt.

Het Bllok is nu overgenomen door de nouveau riche van Tirana. Je vindt er de hipste restaurants en bars en er rijden meer dure patserauto’s rond dan in heel Nederland bij elkaar. Opgepompte sportschooltypes en gepimpte hooggehakte vrouwen bepalen het straatbeeld.

Opvallend zijn de socialistische upper classflats met hun gewelfde balkons. Een groot deel is opgeknapt en de appartementen zijn zeer gewild, maar voor de meeste mensen onbetaalbaar. Het gemiddeld maandinkomen in Albanië is 200 euro.

Het paleis voor de congressen van de Partij

Als je na het uitstapje in het Bllok weer terugkeert naar Bulevardi Dëshmorët e Kombit en verder de stad uitloopt, kom je langs een van mijn favoriete socialistische gebouwen van Tirana. Postmodern of socialistisch modernistisch. Het is oorspronkelijk gebouwd als plaats voor de congressen van de Arbeiderspartij.

Aan de constructie is heel wat rekenwerk te pas gekomen. Het was een knap ingewikkelde constructie, aardbevingsbestendig en gebouwd en ontworpen door de beste architecten en engineers, waarvan een deel ook de Piramide heeft ontworpen. Inclusief de schoonzoon van Enver Hoxha. De centrale ronde hal met een diameter van 54 m was een huzarenstukje. Het ontwerp is geïnspireerd op elementen uit antieke bouwstijlen van de UNESCO-steden Gjirokastra en Berat. Dat vertaalt zich naar de radiale ribben op de zuilen en de hoekige vensters.

Snelle feiten
➜ Bouwjaar: 1982-1986
➜ Breedte: 70 m, 18 tot 23 m hoogte
➜ Capaciteit grote zaal: 2.100 zitplaatsen
➜ Architecten: Klement Kolaneci, Vladimir Bregu en Spiro Bakullbashi

Fascistische naast socialistische architectuur

Aan de kop van de boulevard, aan het aartslelijke Moeder Theresaplein, staat een lelijk symmetrisch gebouw uit fascistische tijden. Het gebouw maakte deel uit van het stadsplan dat in de dertiger jaren door Italiaanse stadsplanners was bedacht.

Haaks daarop staat de Universiteit voor de Kunsten in de typische stijl van socialistische architectuur uit de jaren zestig.

Koning Zogs paleis waar hij nooit woonde

Loop voor de Polytechnische Universiteit de weg linksaf in. Na een tijdje kun je rechtsaf het Grote Park – Parku i Madh Kodrat e Liqenit – in dat rond het stuwmeer ligt. Loop door tot je op een grote weg komt en ga rechtsaf over de stoep. Na een paar honderd meter kom je uit bij het voormalige Paleis van Koning Zog (Pallati i Brigadave). Het is officieel het presidentieel paleis.

Zog heeft er zelf nooit gewoond. Toen het paleis in 1941 af was, was Zog het land al ontvlucht. De Italianen vielen in 1939 Albanië binnen, waarop Koning Zog I het land ontvluchtte. De erven Zog proberen hun voormalige familiebezit weer terug te krijgen. Alhoewel, bezit… De familie Zog heeft vast niet de lening van Italië netjes afbetaald.

Ook de architecten waren Italiaans. Het uiteindelijke ontwerp is van Gherardo Bosio in de stijl van het monumentaal rationalisme. Bosio is mede verantwoordelijk voor het stadsplan van Tirana in de jaren dertig.

Snelle feiten
➜ Bouwjaar: 1936-1941
➜ Architect: Gherardo Bosio

Begraafplaats der martelaren en Moeder Albanië

Vlakbij het Presidentieel Paleis is de Begraafplaats voor de Martelaren met het enorme beeld van Moeder Albanië. Daar lag ook Enver Hoxha kortstondig begraven bij zijn partizanenvrienden. Ik heb de ingang overigens niet kunnen vinden en ben ergens door het hek heen geglipt. De moeite waard is het wel om Nenë Shqiperi, zoals moeder Albanië in het Albanees heet, van dichtbij te zien. Het is een mooie sfeervolle begraafplaats, en je hebt daar vandaan ook nog een mooi uitzicht over Tirana.