Partizanen: de trots van Albanië

Monumenten groot en klein

Albanië staat vol met monumenten voor de partizanen die hun leven gaven om de Albanezen te bevrijden van de Italiaanse en Duitse overheersing. Albanië is een van de weinige landen die zich tijdens WOII grotendeels zelfstandig bevrijdde. En dat is iets om trots op te zijn.

In het voormalig Oostblok zijn veel monumenten ter ere van de bevrijders – het Rode Leger – verwijderd of in staat van verval. Daar wil men niet worden herinnerd aan de machtsovername door de Sovjet-Unie na de bevrijding door het Rode Leger. In Albanië staan de partizanenmonumenten nog fier overeind. Dat je je eigen land bevrijdt, is iets om trots op te zijn, maar het partizanenleger maakte ook de weg vrij naar een wrede communistische dictatuur.

…waar Hoxha nog steeds op zijn voetstuk staat?

Een van de meest intrigerende beelden is dat in Permët, een plaatsje aan een wilde rivier, omgeven door bergen, en een geliefde plek voor bergwandelaars, rafters en andere buitenmensen. Voor het beeld schijnt Hoxha zelf model te hebben gestaan.

Het monument herdenkt het Congres van Permët. Tijdens WOII streden de drie partizanengroepen van Nationaal Bevrijdingsfront gezamenlijk tegen de bezetter: liberalen, monarchisten (Koning Zog-gezinden) en communisten. De communisten waren al voordat de strijd was beslist, bezig met hun machtspositie na afloop van de oorlog.

Tijdens het Congres van Permët besloten de communisten dat liberale en monarchistische partizanengroepen werden uitgesloten van de macht. Daarmee werd ook de terugkeer van oud-Koning Zog onmogelijk. Hoxha – als eerste secretaris van de Communistische Partij van Albanië en communistisch partizaan – stelde hiermee feitelijk zijn toekomstige macht veilig.

Monumenten, groot en klein

Monumenten zijn er in alle soorten en maten: van kleine gedenktekens voor individuele partizanen tot het enorme beeld van Moeder Albanië bij de Begraafplaats van de Martelaren. In dit fotoblok vind je een overzicht van de monumenten en gedenkplaatsen die we tijdens de roadtrip zagen.

Snelle feiten Moeder Albanië (Nena Shqiperi)
➜ Bouwjaar: 1971
➜ Hoogte: 12 meter
➜ Waar? Begraafplaats van de Martelaren (Deshmoret e Kombit) voor de bevrijding van Albanië
➜ Ontwerp: Kristaq Rama (Beeldhouwer van het Volk), Muntaz Dhrami en Shaban Hadëri

Monumenten voor de gevallenen in het verkeer

Partizanen zijn niet de enigen die een monument krijgen. Grote held Skanderbeg zit fier op zijn paard op het Skanderbegplein in Tirana. Voor hotel Colosseo in Tirana staat een ferm beeld van Adem Jashari, een van de oprichters van het Kosovo Bevrijdingsleger (UÇK).

En dan heb je nog de bermmonumenten die je overal langs de weg in Albanië ziet. Na de val van het communisme was de eerste levensbehoefte de auto, of meer specifiek: das Mercedes. De combinatie van totaal ongeoefende bestuurders (rijbewijzen bestonden niet in het vrijwel autoloze Albanië), snelle auto’s en slechte wegen leverden duizenden doden op.

En er komen nog steeds nieuwe slachtoffers bij, want een ding weet ik zeker: Albanezen hebben in het verkeer totale doodsverachting. Gordel om? Sukkel! Helm op? Looser! De controle op dronken, dom, gordelloos autorijden, schijnt de laatste jaren door het beleid van president Rama te verbeteren.

Slachtoffers van de piramide-anarchie

In Permët staat op we weg naar het centrale plein nog een ander gedenkteken: een monument voor de vier mensen uit Permët die overledenen in de anarchie die uitbrak na de ineenstorting van de piramidefondsen in maart 1997. Daarvan heb ik geen foto, maar het beeld was wel aanleiding voor online onderzoek. Want hoe zat het ook weer?

Bij de overgang van communisme naar kapitalisme bedachten de regering en allerlei handige lieden, dat het een goed idee was dat burgers hun geld belegden in piramidefondsen. Maar wat is nu een piramidefonds?

Een piramidefonds is te vergelijken met de aloude kettingbrief. Tijdens mijn middelbare schooltijd was er zo’n hype. Je kreeg een brief van een kennis met een tientje erin, met het verzoek vijf brieven met een tientje naar even zovele kennissen te sturen, met een soort telefoonpiramide met jouw naam erop. Die kennissen stuurden dan weer tientjes door aan vijf anderen, en dan zou jij weken later overspoeld worden met tientjes. Ik heb er nooit aan meegedaan. Ik had vast geen vijf tientjes. En het leek me ook geen zuivere koffie.

Het idee achter een piramidefonds lijkt op de kettingbrief. Uit de brede basis van de piramide wordt geld gesluisd naar de top, die inderdaad rijker wordt. Als je maar vroeg instapt. Op een gegeven moment is echter de bodem van de piramide bereikt, en hebben enige personen aan de top van de piramide zich enorm verrijkt en gaat de rest enorm de boot in. Dat gebeurde in maart 1997: de piramide donderde in elkaar.

2 op de 3 Albanezen hadden hun spaargeld belegd in een van de piramidefondsen. Zij waren al hun geld kwijt. In het armlastige Albanië ging 1,2 miljard dollar in rook op, ofwel de helft van het BNP.

Er brak totale anarchie uit. Banken en winkels werden geplunderd, maar ook wapendepots. Uiteindelijk kwam het tot zelfs tot een VN-interventie, met een leger van 7.000 man, om de anarchie te bedwingen. Tienduizenden mensen ontvluchtten de chaos van Albanië. 2.000 mensen kwamen om, aldus Trouw. Veel van de gestolen wapens (656.000 stuks) en munitie (onder meer 3,5 miljoen handgranaten) vonden uiteindelijk hun weg naar Kosovo, waar ze goed van pas kwamen in de oorlog tegen de Serven.

De chaos en het wantrouwen die door dit kapitalistische debacle werden veroorzaakt, hebben de klok van Albaniës herrijzenis na de stalinistische dictatuur weer uren teruggezet. Ik vind het een bijzonder treurig gegeven dat de hoop van de mensen die hun zuurverdiende geld in goed vertrouwen investeerden in een van de piramidefondsen, teniet werd gedaan. En dat na een leven in een van de armste landen ter wereld en een van de treurigste dictaturen. Een fijne kennismaking met het kapitalisme.

En wie denkt, die Albanese sukkels, die begrijpen er ook niks van hoe kapitalisme werkt: het komt juist door de mensen die wél weten hoe kapitalisme werkt. Mensen zonder scrupules die weten hoe ze anderen hun geld kunnen aftroggelen. Ik roep de bankencrisis van 2008 in herinnering. Zelfde wijn, nieuwe zakken. Ga lekker door met je bitcoin-investeringen en leve het kapitalisme!