Nutsubidze: de luchtbrugflats van Tbilisi

Het summum van brutalistische Wunderbauten in Tblisi wordt gevormd door drie met luchtbruggen verbonden flats met de in hun soort best poëtische naam Nutsubidze Plato Micro-District III Block IV. De flats zijn ingenieus met het landschap – de helling – verbonden. Vanaf de hoger gelegen Bediastraat loop je via een roestige luchtbrug de achtste (of negende?) verdieping van de eerste flat binnen.

Tbilisi is gelegen in het dal dat door de rivier Koera is uitgesleten. Toen ik voorgaande zin schreef, wist ik nog niet dat de Georgische naam van die rivier – Mtkvari – betekent: de rivier die z’n weg eet door de bergen. Een prachtige poëtische naam, een naam zoals namen zouden moeten zijn.

Als je vanaf een van de bergen rondom Tbilisi uitkijkt over de stad, zie je een dal volgepropt met bebouwing. Er wonen 1,4 miljoen mensen. De geschiedenis van Tbilisi gaat terug tot de vijfde eeuw. Het oude centrum, met zijn lage bebouwing, kronkelstraatjes, kinderkopjes en weelderig begroeid met druivenranken en fruitbomen, is duidelijk te herkennen. Naar de randen van het dal toe zie je steeds meer Chroesjtsjovka‘s: in hoogte variërende, maar doorgaans mistroostig ogende Sovjetflats.

Ook het Nutsubidze Plato is een uit de Sovjettijd stammend microdistrict. De drie luchtbrugflats zijn tegen een helling gebouwd. Vanaf de hoger gelegen Bediastraat loop je via een luchtbrug de achtste (of negende?) verdieping van de eerste flat binnen.

De luchtbrug is een doorgaande weg naar beneden, die ook door niet-flatbewoners wordt gebruikt. Je kunt dwars door de flat lopen naar de volgende luchtbrug, en dan weer naar de volgende, en dan de lift of het trappenhuis in om bij de Nutsubidzestraat te komen. Bij de eerste flat vanaf de ‘hoge’ kant is bij de onderdoorgang een kledingwinkeltje, bevrouwd door een lief omaatje. Ik probeer haar uit te leggen waarom ik niet verder ga, de tweede luchtbrug op: hoogtevrees. Tsja… lastig uitleggen in het Russisch, laat staan in het Georgisch.

Later lees ik dat dit omaatje Kina heet en vroeger onderzoeker was bij het Instituut voor Cybernetica. De flats waren in het bezit van dat instituut. Alle buren van Kina waren collega’s. Kina is het kledingwinkeltje begonnen om haar pensioen aan te vullen.

Wie was Shalva Nutsubidze?
Het Nutsubidze Microdistrict, waar ook de luchtbrugflats deel van uitmaken, ligt ten noorden van de Shalva Nutsubizdestraat. Dit is de studentenwijk. Er staan veel gebouwen van de Staatsuniversiteit van Georgië en ook veel woonflats.

Naamgever van het Nutsubidze Plateau is Shalva Nutsubidze (შალვა ნუცუბიძე, 1988-1969). Hij was een Georgische filosoof en vertaler, die belangrijke Georgische werken naar het Russisch vertaalde en andersom. Ook was hij een van de oprichters van de Staatsuniversiteit van Georgië.

De eerste twee flats vanaf de helling lijken identiek, maar gespiegeld. Elk flatelement heeft de grootte van een kamer en een balkon van een soortement smiley, of halvemaan. Echt lachen wordt het niet. Veel van de smileys zijn dichtgemetseld, zodat het balkon een extra kamertje, of minimaal wat extra levensruimte, oplevert. Bij de flat aan Nutsubidzestraat zijn de halve maantjes bekleed met hout. De zijwand wijkt af met zijn betonelementen met klavertjes. Daarachter bevindt zich het trappenhuis, de klavertjes laten licht door.

Het blijft toch altijd een beetje voyeurderig, Sovjet-aapjes kijken, wonend in gribusflats waar betonrot, roest en achterstallig onderhoud het bij oplevering al geringe woongenot nog verder hebben verminderd. Er zijn zelfs mensen die me vragen: vind je dat nou echt mooi, die flats? Mooi en fotogeniek hebben weinig met elkaar te maken.

Wat me fascineert is de verhalen achter de flats. Wat is het idee erachter geweest? Welke idealen? Wat is er van die ideeën over? Wie wonen er? Wat is hun verhaal? Wat dat laatste betreft: ik vond een prachtige fotoreportage van de mensen in de flats.

De architect van dienst heeft indertijd heel goed nagedacht over de luchtbrugflats: hoe kan je op een ingewikkelde locatie – helling – en met gebruikmaking van de natuurlijks omstandigheden – helling – een woonomgeving creëren, een soort dorp in het klein, waarvan mensen uit de verschillende flats gezellig bij elkaar kunnen buurten – luchtbrug – en waarbij je de natuurlijke omgeving – helling – waarop de flats gebouwd wordt niet ziet als een obstakel, maar een mogelijkheid, een gegeven dat je kunt gebruiken om de flats vanaf de helling niet op de begane grond maar op verdieping acht (of negen) binnen te treden: via de luchtbrug.

In het Centraal Museum te Utrecht is momenteel ‘Dromen in beton‘ te zien, een tentoonstelling over winkelcentrum Hoog Catharijne en woonwijk Kanaleneiland. Indertijd het grootste winkelcentrum van Europa en een ultramoderne woonwijk. Zoals dat heet op de website van het Centraal Museum: ‘Beide voorzien van alle gemakken voor ‘de moderne mens’.’ Zoals de Nutsubidzeflats voorzien waren van alle gemakken voor de socialistische mens.

‘Dromen in beton’ bleek achteraf eerder te gaan om ‘goede bedoelingen in beton’. Hoog Catharijne werd een junkenparadijs, Kanaleneiland een probleemwijk. De luchtbrugflats staan er ook niet echt florissant bij. Je kunt het op de tekentafel allemaal nog zo mooi bedenken, de praktijk pakt vaak anders uit.

Snelle feiten
➜ Architecten: O. Kalandarishvili en G. Potskhishvili
➜ Bouw: 1974-1976

Met de metro naar Nutsubidze luchtbrugflats
Het metronet van Tbilisi bestaat uit een lange en een korte lijn. Er is één overstapmogelijkheid van lang naar kort: op M Central station. Volg de massa die niet de roltrap opgaat om over te stappen op de andere lijn. Neem de korte metrolijn en stap uit op M University. Loop richting noord over de Sandro Eulistraat en sla aan het eind rechtsaf de Nudsibidzestraat in. Je ziet al snel de luchtbrugflats opdoemen. Loop de doodlopende en haarspeldbochtige Emile Bediastraat in om bij de bovenste luchtbrug te komen.

Waarom eindigen Georgische namen op -idze, -adze of -vili?
Bijna elke Georgische achternaam eindigt op -idze, -adze of -vili: filosoof Nutsibidze, de voetballers Arveladze, de paranoïde dictator Dzjoegasjvili (beter bekend als Stalin), Saakasjvili, de man die na de Rozenrevolutie van 2003 Sjevarnadze opvolgde als president en de echtgenoot van onze eigen Sandra Roelofs.

-Idze en -adze vormen het Nederlandse equivalent van -sen: Jansen, Jans zoon dus. Een equivalent voor -vili hebben we niet. -Vili staat voor kind. Het kind van Dsjoegasj of Saakasj.