Oradea is een Roemeens stad van ruim 180.000 inwoners, vlakbij de grens met Hongarije. Een kwart van de bevolking is Hongaars. De Oostenrijk-Hongaarse Dubbelmonarchie verloor WOI en een groot deel van zijn grondgebied. In 1920 werd Oradea ingelijfd door Roemenië en lag de eens bloeiende stad ineens aan de periferie van een nieuw moederland. De bewogen geschiedenis van Oradea zie je terug in de architectuur: barok en sezession voor de Habsburgse noot, modernistische architectuur en de broodnodige Plattenbau vertegenwoordigen socialistisch Roemenië. De gemene deler: achterstallig onderhoud.
In 2013 bezocht ik Oradea, samen met mijn vader, waarmee ik de liefde deel voor Oostblok en Sovjet-Unie. De treinreis van Cluj – de grootste stad van Transsylvanië – naar Oradea is prachtig. Je doet uren over de nog geen 200 km. Grote delen van de route zijn enkelspoor. De trein rijdt traag door bergachtig land, soms in een zee van groen die de trein helemaal insluit. Als je je hoofd uit het raam steekt krijg je zo een zwieperd van een tak. Het landschap is afwisselend. Soms heuvelachtig met ouderwetse landbouw met gezellige hooimijten, dan weer roestige industriële relicten uit socialistische tijden, soms een typisch Transsylvaans kasteel in staat van verval.
De schoonheid van vergane jugendstilglorie
Vanaf het station lopen we richting het centrum van Oradea. Veel historische gebouwen verkeren in erbarmelijke staat. Het verval biedt een mooi tegenwicht aan de truttigheid van de jugendstil. Niets zo mooi als vergane jugendstilglorie. Gebouwd en gerenoveerd wordt er ook, al dan niet met Europees geld. Op de hoofdstraat staan verschillende gebouwen in de steigers.
Het befaamde hotel annex winkelpassage Vulturul Negru – de zwarte havik – uit 1908 ziet eruit alsof de renovatie gisteren is afgerond. Het is alsof we de eerste bezoekers zijn en de rest nog niet weet dat je het gebouw in kan. En blijkbaar ook mag.
Vulturul Negru is op en top sezession, het wat minder uitbundige broertje van de jugendstil, dat zich rond 1900 afzette tegen de gevestigde culturele orde in Wenen en wereldwijd invloed had, ook in Nederland.
We lopen verder, Park 1 december in. Het park is genoemd naar de nationale feestdag van Roemenië, de dag waarop, in het jaar 1918, Roemenië en Transsylvanië werden ver- of herenigd. Daar zullen ze in Oradea blij mee zijn geweest. Centraal in het park staat een een onbekende soldaat, die Roemenië bevrijde van het fascisme, fier op zijn sokkel in de beste sociaal realistische traditie.
Aan de rand van het park staat het Cultuurhuis van de Vakbonden, een sculpturale betonnen kolos met een enorm mozaïek in vele tinten blauw op de gevel. Veel belangrijke sociale groepen, zoals de vakbonden, hadden hun eigen Cultuurhuis in Roemenië, en andere socialistische landen. Elke zichzelf respecterende stad had er wel een; er zijn er 50 in totaal. Wellicht nog iets voor een latere trip om die stuk voor stuk te bezoeken. Voor wie het Kulturpalast te betonnerig is: erachter ligt de citadel, het mooi bewaarde historische stadshart uit de twaalfde eeuw.
Snelle feiten Cultuurhuis van de vakbonden, Oradea, Roemenië
Casă de Cultură a Sindicatelor din Oradea
➜ Architecten: Ioan Regman, Valeria Pogaceanu en Iosif Habuckiaasas.
➜ Bouw: 1968-1972
➜ Mozaïek: Ion Stendl, Radu Stoica en Radu Dragomirescu
Als we teruglopen langs de rivier Crișul Repede begint het te hozen. Terwijl we schuilen kijken we uit op een meer dan imposant Oostblokhotel, Forum, waarvoor blijkbaar wel geld is gevonden voor een stevige opknapbeurt. Forum is brutalistisch en socialistisch modern, met een gezellig betonnen overdekt terras direct aan het water. Als we weer eens een keer mogen reizen lijkt me dat een mooie uitvalsbasis om de stad te herverkennen. Ik gok dat al die sezessionarchitectuur aan de hoofdstraat inmiddels wel uit de steigers is.
Snelle feiten Hotel Forum, Oradea, Roemenië
➜ Geopend: 1969
➜ Architecten: V. Ionesco, I. Skakiu, Mihai Stan
Meer lezen
Socialist modernist architecture – Romania and the Republic of Moldova
Dumitru Rusu en anderen
➜ 188 pagina’s, 8 kaarten, 242 objecten
➜ 15 × 28 cm (hardcover)
➜ 2018
➜ Uitgever: BACU, Boekarest
➜ ISBN: 9789730278996
➜ Prijs: vanaf €40, bestellen bij Urbanica Group
➜ ★★★★
Dit boek biedt een overzicht van modernistische architectuur in Moldavië en Roemenië. Het is echt een naslagwerk en geen koffietafelboek; de foto’s zijn klein en om de tekst te lezen heb je ongeveer een vergrootglas nodig. De gebouwen zijn ingedeeld in acht categorieën, van woningen tot ziekenhuizen en culturele gebouwen. Op de niet al te overzichtelijke kaarten zie je dat de meeste gebouwen die aan bod komen in Chisinau en Boekarest staan. Je kunt beter de app of de online kaarten gebruiken, waarnaar verwezen wordt met QR-codes.
De fantastische website Socialist Modern, waarvan ik veel gebruik maak in mijn online zoekwerk voor blogs, is ook van BACU (Birou pentru Artă şi Cercetare Urbană), een bureau dat onderzoek doet naar modernistische architectuur in het Oostblok en zich inzet voor de bescherming van dit architectonisch erfgoed. Het boek is drie sterren waard, door de inzet van BACU en hun mooie website geef ik toch vier sterren.
Oostblog 