Van betonnen soldatenkantine naar mensa
De Vierpoot van de Kromhoutkazerne: ik ben er zonder het te weten honderden keren vlak langs gefietst op weg naar de Uithof. Arjan den Boer, chroniqueur van de Utrechtse architectuur, schreef een mooi artikel voor DUIC over de Vierpoot, een mij tot dan onbekend brutalistisch monument. En dat in mijn eigen stadsie! In het artikel typeert een Nijmeegs studentenblad de Vierpoot als ‘stalinistische schransbunker.’ Een extra reden voor een bezoek. Vrijdag toog ik samen met vriendin naar de campus van de University College Utrecht om deze betonnen kantine met ruimteschip-achtige allure te bezoeken.
Als je langs het Rietveldhuis fietst en onder het viaduct doorgaat, zie je al snel, aan de rechterkant, de toegangspoort naar de University College. We fietsen het terrein op. De campus ligt er verlaten bij. Corona laat ook hier zijn sporen na. Een eenzame student fietst voorbij en op de tennisbaan wordt op behoorlijk niveau getennist. Verder is het leegte en rust wat de klok slaat.
Tot 1995 was dit de Kromhoutkazerne en waren hier soldaten gehuisvest. De Koninklijke Landmacht streek in 2010 neer in het nieuw ontwikkelde hoofdkwartier, direct naast de huidige campus. Daar bevindt zich ook fort Vossegat, waar het hier allemaal mee begon, militair gesproken dan.
De campus is groen, de monumentale kazernegebouwen – in warm rood baksteen – stammen uit begin vorige eeuw. Een verdwaalde fabrieksschoorsteen, in de verte stadion Galgenwaard. Het is heel anders dan het IBB, waar ik in mijn studententijd woonde. Alles is keurig netjes aangeharkt. Nergens rommel, geen banken die naar buiten zijn gesleept, geen overblijfselen van kampvuren. Het ergste wat je ziet is hier en daar een roestige weesfiets.
De Vierpoot detoneert volledig met de omliggende bebouwing. Ik ken geen enkel brutalistisch gebouw dat zo oprecht vloekt met zijn omgeving. Maar vloeken mag. In al zijn brutalistische betonnerigheid doet de Vierpoot erg oostblokkig aan. En dan is het al behoorlijk opgefrist en gerestyled voor de functie van dining hall van de campus. In coronatijd worden delen van de kantine gebruikt als tentamenzaal. Ook de University College Student Association huist er, en de studentenraad.
De Vierpoot is een vierkant van 50 bij 50 meter, totaal symmetrisch. Het gebouw maakt een gesloten indruk met zijn kleine ramen en massieve gestalte. Alle hoeken zijn afgerond, waardoor het geheel een sculpturaal karakter heeft en niet zo blokkendozig aandoet als veel van zijn brutalistische soortgenoten.
Grindbeton is het basismateriaal van de Vierpoot. De betondelen hebben decoratieve verticale ribbels. Het gebouw heeft iets van een ruimteschip door de metalen trappen en de overschragende eerste etage. De in duo’s in een halve cirkel opgestelde ramen doen vriendin denken aan de ogen van een kikker uit een kinderboek. Daar zit wat in. De kikkeroogramen zijn eerder functioneel dan esthetisch bedoeld; met louter die kleine diep gelegen ramen zou het in de kantine te donker zijn.
In elk van de vier hoeken bevinden zich metalen brandtrappen naar de eerste verdieping toe, met zeer eighties verantwoorde bollampen boven de entree. De hoofdingangen liggen op de begane grond. De verschillende militaire rangen en standen konden elk via hun eigen ingang naar hun eigen kantine of mess. Verschil moet er zijn.
Erg fraai zijn de uitsparingen in bepaalde delen van het beton voor de broodnodige luchtcirculatie. Op (bijna) elke hoek staat een brutalistisch gesnoeide plataan met militair aandoend camouflagepatroon.
Ook voor het interieur is veel beton vergoten. Hier in béton brut: de structuur van het hout van de bekisting is duidelijk te zien. Het is betonbouw van de buitencategorie. Ik heb net een boekenkast gebouwd, en als je ziet wat daarmee al fout kan gaan. Hoe kan je al die vormen en maten uitdenken van al die betonnen elementen waaruit het gebouw is opgebouwd?
In de centrale hal staan honderden kleurige postvakjes van de studenten. Het verbaast me dat ze überhaupt nog post langs niet-digitale weg toegezonden krijgen. De betonnen plafondelementen zijn prachtig, de plafonds versierd met zeer primair gekleurde latten en structuren.
De Universiteit Utrecht wil de campus op deze plek opdoeken per 2025, omdat haar streven naar verduurzaming moeilijk te realiseren is met de oude gebouwen op de campus. Een nieuwe plek is voor zover ik weet nog niet gevonden. Het zal op de Uithof zijn. De studenten zien de verhuizing niet zitten. Niet voor henzelf – zij zijn afgestudeerd voor dit gaat gebeuren – maar voor de volgende generatie studenten. Waar vind je nog een plek waar je, min of meer geïsoleerd van de buitenwereld, kunt studeren, wonen en eten?
Het is maar de vraag wat er met de Vierpoot gaat gebeuren. Als er nou een soort gebouwen niet te verduurzamen is, dan zijn het wel brutalistische.
Snelle feiten de Vierpoot, Utrecht
➜ Architect: J.C. van den Hoeven, J. Houtekamer
➜ Ingebruikname: 1985
➜ Adres: Maupertuusplein 1, 3584 EE Utrecht
Oostblog 