Betonnen colonnade vangt wind
Langs het Calandkanaal – tussen Europoort en Botlek – staat het grootste windscherm ter wereld. Het is een imposante constructie, bestaande uit 129 betonnen pilaren en platen van 25 meter hoog, die gezamenlijk een lengte van 1750 meter bestrijken. Het windscherm staat er niet voor niets: de schepen die uit de Brittanniëhaven kwamen, hadden veel last van de zijwind. Bij stevige wind liepen vooral de hoge lichtere autoschepen het gevaar te kapseizen of tegen de smalle Calandbrug – een hefbrug – te varen. Het grootste windscherm ter wereld was de oplossing voor dit probleem: 75% minder wind.
Via de A15 komen we in een bizar industrieel sciencefictionlandschap terecht met mega opslagtanks, rare pijpen en overal verkeer: vrachtwagens, treinen en schepen. Via de Moezelweg komen we uit bij een poort in de enorme brutalistische zuilengalerij. De pilaren zijn hol aan de westzijde om maximaal wind te vangen. De zuilen van het middengedeelte – die op de meeste foto’s op deze pagina zijn te zien – zijn 4 meter in diameter, de grootste schalen aan de zuidzijde 18 meter. De schalen zijn gemaakt van gewapend beton, gegoten in mallen van 25 cm diep. Het noordelijke deel bestaat uit vierhoekige betonnen platen van 10 bij 10 meter op een dijk.
Het is een indrukwekkend stukje betonbouw, functioneel en esthetisch, windscherm en landschapskunst ineen. De Rotterdamse stadsarchitect Maarten Struijs ontwierp het windscherm, samen met kunstenaar Frans de Wit en constructeur Jopp Schilperoord. Ze hebben zich goed uitgeleefd. De brug is versierd met grindbetonnen plantenbakken – ongebruikt – en het gat in het scherm voor het fietspad is opgevuld met een half open tunnel van betonnen staanders. Esthetisch verantwoord en vast ook functioneel. De ontwerpers sleepten in 1985 de Betonprijs in de wacht met hun windscherm.
Het Calandkanaal is geen doorgaande scheepvaartverbinding; het kanaal loopt dood op de Brittanniëhaven. Er varen jaarlijks 250 autoschepen de haven in en uit. Als je over de Calandbrug rijdt in oostelijke richting bevinden zich rechts de haven en gigantische parkeergarages voor de over zee aangevoerde auto’s en links het oude dorp Rozenburg, een eiland dat geheel is ingebouwd door waterwegen en havenindustrie en sinds 2010 een deelgemeente is van Rotterdam.
De Betuweroute liep tot voor kort over de Calandbrug. Het scheepvaartverkeer heeft voorrang in de haven, waar het treinverkeer onder te lijden had omdat de hefbrug zo vaak omhoog moest. Recent is het Theemswegtracé in gebruik genomen, met een nieuwe spoorbrug, waardoor dit probleem is opgelost. Er rijden nog steeds treinen over de Calandburg, maar niet van de Betuwelijn.
Er moesten voor het plaatsen van de nieuwe brug drie van de oorspronkelijke schalen worden afgebroken. Dit windgat is inmiddels opgevuld met zeventien kleinere nieuwe schalen die dichter op het water staan. De al gepensioneerde Struijs is ook bij dit ontwerp betrokken geweest. Een mooi filmpje met dronebeelden van het Windscherm en time-lapsvideo’s van de afbraak en opbouw van respectievelijk oude en nieuwe schalen staat op Port of Rotterdam.
Brutality: vier sterren
Ik ben druk bezig om een zo compleet mogelijk overzicht te maken van brutalistische architectuur en constructies in Nederland. De lijst en kaart vind je op de pagina Brutalisme in Nederland. In die lijst staan de usual suspects, zoals het Stadhuis in Terneuzen of de Aula van de TU in Delft. Er staan ook bouwwerken in die wellicht niet brutalistisch zijn, maar wel veel brutalistische kenmerken hebben.
Om een beetje lijn te brengen, deel ik aan elk gebouw sterren uit voor de ‘brutality’ ervan: hoe brutalistisch is een gebouw? Ik leg ze langs de lijst met kenmerken van brutalistische architectuur.
Het Windscherm langs het Calandkanaal krijgt vier sterren! Als het ook nog een publiek gebouw was geweest, dan was het zeker de maximale score geweest.
Kenmerken van brutalistische architectuur
➜ Eerlijkheid: ruwe onafgewerkte oppervlakken en materialen. De afdrukken van de bekisting zijn te zien in het beton. Gebruikte materialen en constructiemethoden zijn makkelijk te herkennen. Of zoals grondlegger van het brutalisme, Peter Smithson het zegt: ‘Laat het zien, die houtheid van hout en die zandheid van zand’ (Wikipedia).
➜ Groot, massief, imposant, zwaar ogende materialen.
➜ Ongebruikelijke vormen.
➜ Nadruk op textuur en patronen. Herhaling van geometrische vormen en structurerende kenmerken.
➜ Weinig decoratieve elementen.
➜ In verhouding kleine ramen.
➜ Ventilatieschachten en servicekanalen zijn zichtbaar.
Wandelroutes langs windscherm Calandkanaal
Ik werd via Twitter getipt dat er maar liefst drie Europese Wandelroutes lopen langs het Windscherm Calandkanaal: de E2 en E9 – die hier dezelfde route volgen – en de E8. Ook het Grote Rivierenpad en het Nederlandse Kustpad (onderdeel van het Noordzee Kustpad) lopen langs het windscherm en over de Calandbrug. Houd je van wandelen en wil je het grootste windscherm ter wereld bewonderen of wil je hier starten op je wandeling naar Tallin, Istanbul, Nice, Lissabon, Galway of Stranraer? Check Waymarked Trails voor de routes.
Snelle feiten Windscherm Rozenburg
➜ Architect: Maarten Struijs (architect), Frans de Wit (kunstenaar) en Jopp Schilperoord (constructeur)
➜ Bouw: 1983 -1985
➜ Brutality: ★★★★
✔ Atlas of Brutalist Architecture
Meer lezen
Brutalisme in Nederland
Ook Nederland heeft een lange traditie van brutalistische architectuur: Stadhuis Terneuzen, de Aula van de TU Delft en het kantoor van SC Johnson in Mijdrecht.
➜ Lees meer
Atlas of Brutalist Architecture – Phaidon
➜ 560 pagina’s
➜ 1000 zwartwitfoto’s
➜ 34 x 24 cm
➜ Januari 2018
➜ Uitgever: Phaidon Press Ltd, New York
➜ ISBN: 9780714875668
➜ Prijs: €125
➜ ★★★★★
🔗Lees mijn blog
Oostblog 