De Berenplaat is de grootste drinkwaterzuiveringslocatie van Nederland en werd begin jaren zestig gebouwd in de oksel van Spui en Oude maas, onder de rook van Spijkenisse. Het ontwerp was van de hand van de nog jonge architect Quist. Hij maakte direct naam met zijn Waterkathedraal, een tot verbeelding sprekende verzameling gebouwen in de beste modernistische en brutalistische traditie: twee UFO’s, een set gigantische betonnen trechters in een kas, een boemerang in een vijver. Helaas mag je het terrein niet op. Maar vanachter het hek is er ook heel wat te zien. En je kunt je bezoek combineren met een mooie wandeling.
Bezoek aan de Waterzuivering Berenplaat wordt niet op prijs gesteld, fotograferen ook niet. Een vriendelijke beveiligingsmedewerker zegt ons verguld te zijn dat hij op zo’n mooie plek werkt, maar helaas, wij mogen het terrein niet op. Er staat ook best duidelijk ‘verboden toegang’ bij de slagboom en naar het schijnt en iets minder duidelijk ook ‘verboden te fotograferen’. Zelfs de medewerkers mogen geen foto’s maken, aldus de beveiliger.
Nu is het toch al niet het beste moment voor een architectonische fotoshoot: er wordt verbouwd, het fraaie hoofdgebouw is helemaal ingepakt en hekken en bouwmaterialen ontsieren het terrein. Het kunstwerk ‘De klaagmuur’, nabij de parkeerplaats net binnen het hek, verkeert in deerniswekkende toestand.
Dat er voorzichtig wordt gedaan met ongenode bezoekers kan ik me voorstellen. Waterzuivering Berenplaat is een uiterst strategische voorziening; als hier olie in de raderen komt – of in het drinkwater – dan kan een groot deel van de bewoners van de Rijnmondregio en Zeeland geen water drinken en niet douchen. Toevallig was er recent een kort durende storing waardoor alle rampenplannen uit de kast moesten worden getrokken.
Je kunt je bezoek aan de Berenplaat mooi combineren met een wandeling door een funkelnagelneu waadvogelgebied (kluut, grutto, kievit, slobeend, bruine kiekendief zagen we), langs vogelrijke rietlanden en met fraaie uitzichten op Spui en Oude Maas . De wandelroute Beeren en Wolven van Staatsbosbeheer is een aanrader.
Quist is nog maar een broekje van 28 met weinig ervaring als hij de opdracht voor de Waterzuivering Berenplaat wegsleept voor de neus van het gerenommeerde bureau Van den Broek en Bakema. Hij leeft zich helemaal uit in de ontwerpen van de gebouwen, die ondergronds met elkaar zijn verbonden: elk gebouw is een stap in het proces om van het water uit de Biesbosch drinkbaar water te maken.
Het Doseringsgebouw: glas, beton en staal
De eerste stap in het zuiveringsproces is natuurlijke zuivering in de spaarbekkens. Vanuit die bassins wordt het water naar het Doseringsgebouw gepompt. Als je denkt: ik zie daar helemaal geen water, dat klopt: de processen vinden grotendeels ondergronds plaats. Het Doseringsgebouw is opgebouwd uit beton, staal en veel glas en wordt gedragen door in prefabbeton uitgevoerde portaalspanten: de elementen die lijken op de dragers van een bovenleiding. Hier wordt de tweede stap in het zuiveringsproces uitgevoerd door toevoeging van chemicaliën.
Voor de zuivering wordt ijzersulfaat gebruikt, dat via schepen wordt aangevoerd en wordt opgeslagen in het IJzersulfaatgebouw, een markant zeshoekig betonnen bouwwerk dat de contouren heeft van een omgekeerde berg… ijzersulfaat of zo.
Het Filtergebouw: betonnen trechters in een kas
Het Filtergebouw is magnifiek. De foto’s die ik ervan heb gezien zijn Wahnsinn: dit wil je als brutalist met eigen ogen aanschouwen. De vier snelfilters en vier vlokkenfilters zijn net paddenstoelen uit de steentijd, betonnen trechters. Het glazen gebouw met schuine wanden – 107 x 133 m – wordt gedragen door nog eens twintig paddenstoelen
Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Wikipedia
Ik had hem liever zelf genomen, maar hier toch maar een foto van Wikipedia om een indruk te geven van hoe bijzonder dit gebouw is. Béton brut, expressieve vormen met die prachtig gedraaide stelen van de paddenstoelen, fabuleuze lichtwerking: dit is met recht een Waterkathedraal!
De reinwaterresservoirs: betonnen UFO’s en ongeïnspireerde Moorse vesting
Na de zuivering in het Doseringsgebouw wordt het gezuiverde water opgeslagen in de reinwaterreservoirs. Van verre zie je al de wit-beige betonnen UFO’s zonder pootjes liggen. Dit zijn de originele reservoirs uit de zestiger jaren, die in de jaren negentig vierkant gezelschap kregen van reservoirs die mij in de verte doen denken aan een Moorse vesting, met die hoektorens op pootjes en de licht hellende muren. Ook bij deze latere uitbreidingen was het architectenbureau van Quist betrokken.
Het Pompstation: modernistische betonelementen
De buitenmuren van het hogedrukpompstation doen vriendin denken aan het Schaakpaleis in Tbilisi, met hun bijzondere patroon, uitgevoerd in prefabbetonnen stapelelementen. Die zijn er niet alleen voor de mooi, maar ook om het zonlicht buiten te houden, zodat de boel niet nodeloos opwarmt. Ook in dit gebouw spelen de meeste processen zich af onder de grond. Pas onlangs zijn de originele ruim 50 jaar oude dieselpompen in de kelders vervangen door elektrische, en niet omdat ze niet meer werkten, maar omdat e-pompen minder emissie veroorzaken.
Hoofdgebouw: ingepakte boemerang in een vijver
Het hoofdgebouw hebben we niet gezien omdat het helemaal zat ingepakt. In dit gebouw bevinden zich de kantoren en laboratoria. De foto’s op internet laten zien dat ook dit weer een waar kunststukje is van Quist: het gebouw staat op pootjes boven een rechthoekige vijver en heeft in de verte de vorm van een boemerang, wat me onvermijdelijk doet denken aan Huig Maaskants hoofdkantoor van SJ Johnson in Mijdrecht.
Als er ooit weer een Open Monumentendag is, of als de geheel gerenoveerde Waterkathedraal heropend wordt, kom ik graag nog eens langs om me te vergapen aan Quists prachtige gebouwen en om er stevig op los te fotograferen. Ben je ook geïnteresseerd? Laat het me weten (contact), wie weet kunnen we een privérondleiding regelen.
Meer foto’s
Klik in de balk boven de kaart op het pijltje (links) voor een overzicht van de gebouwen en objecten en de route. Klik op het vierkant rechts om de kaart in een volledig venster te openen.
Snelle feiten Waterzuiveringsinstallatie Berenplaat
➜ Brutality: ★★★★
➜ Architect: Wim Quist
➜ Bouw: 1959-1965
✔ Brutalistisch volgens Wikipedia
Brutalisme in Nederland
Ook Nederland heeft een lange traditie van brutalistische architectuur: Stadhuis Terneuzen, de Aula van de TU Delft en het kantoor van SC Johnson in Mijdrecht.
➜ Lees meer
Bronnen:
➜ Archined: Tegen verburgerlijking. Over de architectuur van Quist
➜ Architectuurgids: drinkwaterproductiebedrijf Berenplaat
➜ Monumenten van de prille welvaartsstaat – Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
➜ Evides: geschiedenis
➜ Wikipedia: Beerenplaat
Verder kijken
In het eerste filmpje zie je alle gebouwen die meedoen in het zuiveringsproces. In het tweede filmpje zie je van binnenuit het pompstation, waar de pompen worden vervangen.
Oostblog 
Brutalisme en delicate vogels: een fantastische combinatie, bedankt!
LikeGeliked door 1 persoon