Architect Abe Bonnema uit Stiens is meer dan wie ook bepalend geweest voor hoe Leeuwarden er uitziet. Hij ontwierp er 268 gebouwen, waaronder de niet te missen Achmeatoren vlakbij het station. Eind jaren zestig ontwierp hij tien forse galerijflats en meerdere blokken met eengezinswoningen in de stijl van het Nieuwe Bouwen. Zijn brutalistische pièce de résistance is het Girokantoor: een gebouw als een gestileerde buitenaardse paddenstoel. Tegenover het Girokantoor staat het Belastingkantoor, niet van Bonnema maar van de in Leeuwarden geboren Zanstra. Welgevormde pilotis dragen dit gebouw, waar voor inspiratie overduidelijk is geput uit Le Corbusiers l’Unité d’Habitation.
Vanaf de jaren zestig werd in hartje Leeuwarden een flink blok negentiende-eeuwse oudbouw afgebroken om plaats te maken voor een kantooras die loopt van de Tesselschadestraat tot aan de Lange Marktstraat. Leeuwarden lijkt er naar te hebben gestreefd om hoofdstad van het verzekeringswezen te worden. Op de as zijn of waren gevestigd: FBTO, Avero, Achmea, Aegon, OBF. Veel van deze verzekeringsgebouwen werden ontworpen door Bonnema.
Zo ook de Achmeatoren, die ook bekend staat als Bonnematoren, een gezichtsbepalende wolkenkrabber uit 2001 van 114,6 meter hoog. Bonnema kreeg in een latere fase van zijn carrière de smaak te pakken van het bouwen van wolkenkrabbers. Ook de Delftse Poort op de Weena, naast Rotterdam Centraal, is van zijn hand. Deze tussen 1987 en 1992 gebouwde toren was met zijn 151 meter tot 2009 het hoogste wolkenkrabber van Nederland. Inmiddels hebben vier ook in Rotterdam gebouwde woontorens de Delftse Poort in hoogte voorbijgestreefd.
Bonnema’s futuristische paddenstoel
Bonnema’s Girokantoor op de Tesselschadestraat heeft de vorm van een paddenstoel. De steel is 10 bij 10 meter, een betonnen kern met daarin het trappenhuis, de liften en het sanitair. De hoed van de paddenstoel bestaat uit een uitkragende betonnen schaal die de kantoorvloeren draagt. De rand van de schaal mondt uit in trapeziumvormige blokken, waarop uitstekende verticale betonnen balken rusten die het grid bepalen. Om en rond de steel bevindt zich laagbouw, waarin de kantine met dakterras, een postkantoor en een patio waren gevestigd. Architect Frans van Gool – van het Plan van Gool – ontwierp de aan de zuidwestkant van de steel gekoppelde uitbreiding van deze laagbouw uit 1977-1982.
De schrijvende hand van Röling
Vanaf de Verlaatsbrug, bovenaan de centrumkant van de gevel, zie je een lichtkunstwerk in rood van Marte Röling, getiteld Schrijvende Hand. Pas toen ik de titel van het kunstwerk las, begreep ik wat het was. Dit kunstwerk siert als sinds 1975 het Girokantoor, waar tegenwoordig de ING huist.
Snelle feiten voormalig Girokantoor, Leeuwarden
➜ Bouw: 1966-1971
➜ Architect: Bonnema Architecten
➜ Adres: Tesselschadestraat 1 | Leeuwarden
➜ Brutality ★★★★
Meer Bonnema: voormalig kantoor FBTO
Ook het functioneel futuristische voormalige FBTO-kantoor uit 1986 is ontworpen door Bonnema in heerlijk eightiesdesign. Dit kantoor staat ongeveer tegenover het Girokantoor, aan de andere kant van de Harlingervaart.
Snelle feiten voormalig kantoorgebouw FBTO (nu Aegon)
➜ Jaar: 1986
➜ Architect: Abe Bonnema, Bonnema Architecten
➜ Adres: Snekerkade 1, Leeuwarden
➜ Brutality –
Meer richtig de oude stad bevindt zich het voormalige kantoor van de Frieslandbank (plus negen ruime appartementen) aan de Willemskade. De balkons en borstweringen zijn uitgevoerd in béton brut. Bonnema putte voor het ontwerp inspiratie uit de Londense stadsvernieuwingsprojecten die hij bezocht tijdens een excursie. Het kantoordeel is recent omgebouwd tot luxe stadsappartementen op een prachtige centrale plek. Ruim 6 ton betaal je er voor.
Snelle feiten voormalig kantoor Frieslandbank, Leeuwarden
➜ Bouw: 1977-1978
➜ Architect: Bonnema Architecten
➜ Adres: Hoek Willemskade-Zuiderstraat | Leeuwarden
➜ Brutality ★
Het Belastingkantoor van Zanstra
Tegenover het Girokantoor, aan de andere kant van de Tesselschadestraat, staat het voormalige Belastingkantoor hoog op de poten. Het gebouw staat al geruime tijd leeg en vertoont tekenen van achterstallig onderhoud. De open ruimte onder het gebouw, tussen de pilotis, is afgezet met hekken. In 2018 woedde er een grote brand waardoor het pand zwaar beschadigd raakte. Sindsdien staat het leeg.
Aan de zijgevel met het Corbusiaanse trappenhuis is sinds kort een kunstzinnige spreuk te zien: ‘Weest wel’, in het Liwwadders te lezen als ‘weet je wel?’ (als de vaak te onpas gebruikte toevoeging ‘you know?’) en in het Nederlands als… weest wel. Projectbureau Sichtberens laat op meer plekken in de stad met dit soort teksten de ‘meertalige rijkdom’ zien.
Het Belastingkantoor is een gemeentelijk monument en is opgenomen in Post 65, het overzicht van inspirerende bouwkunst na 1965 van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. En terecht. De prachtig gevormde pijlers die het gebouw dragen, doen in sculpturaliteit en vorm denken aan de trechters van de Waterzuivering Beerenplaat van Quist. En als we het over pilotis hebben, hebben we het over Le Corbusier. Ook diens l’Unité d’Habitation stond op stevige pijlers, waardoor het gebouw werd opgetild uit zijn omgeving waardoor het parkplantsoen aan weerszijden van het gebouw niet onderbroken werd. De trappen aan de zijgevel lijken eveneens te zijn geïnspireerd op die van l’Unité.
Het Belastingkantoor maakt deel uit van een meeromvattend kantorencomplex, waar ook het uit 1968 stammende gebouw aan Jacob Catsplein 3 bij hoort. Je ziet hier de ‘trappengrap’ van het Belastingkantoor zich herhalen, maar dan over twee verdiepingen: de galerij gaat via een trap met knikje een etage omhoog, met ‘sculpturale verspringingen in de horizontale belijning’ tot gevolg, aldus Post 65. Dit is de hand van het architectencollectief Zanstra, Gmelig Meyling en De Clercq Zubli.
Over de toekomst van het Belastingkantoor is weinig te vinden. Wethouder De Haan dropte begin dit jaar een plan om het kantoor te transformeren tot woningen. Er is in ieder geval werk aan de winkel om een van de mooiste brutalistische gebouwen van het hoge noorden weer in ere te herstellen.
Snelle feiten voormalig Belastingkantoor, Leeuwarden
➜ Bouw: 1969-1971
➜ Architect: Architectenbureau Zanstra, Gmelig Meyling en De Clercq Zubli N.V.
➜ Adres: Tesselschadestraat 4 | Leeuwarden
➜ Brutality ★★★★
Verder lezen en bronnen
Een fijn Twitter-draadje van Martjan over Bonnema
- Abe Bonnema Stichting
- Rapportage verkenning Post 65: Nieuwe perspectieven tussen welvaart en weerstand.
Oostblog 