De billen en laatste erectie van Zanstra
De meeste gebouwen die architect Piet Zanstra ontwierp, zijn niet echt geliefd. Ook zijn Europarking in Amsterdam en Hofpoort in Rotterdam roepen heftige reacties op. De gebouwen kregen bijzondere bijnamen. Respectievelijk de billen van Zanstra en de laatste erectie van het grootkapitaal. Ik weet zeker dat de naam Zanstra – inderdaad, zonder d – hierdoor makkelijker in jullie geheugen blijft hangen dan die van zijn minder omstreden collega’s.
Denkend aan Weena zie ik hoge gebouwen fier door oneindig luchtzwerk gaan. Maar dat was niet altijd zo. De Hofpoort was de eerste torenflat – 95 meter hoog – die in Rotterdam gebouwd werd. Als het aan PvdA-wethouder Hans Mentink (Ruimtelijke Ordening) had gelegen, was het daarbij gebleven en was de Hofpoort ‘de laatste erectie van het grootkapitaal’. De door Mentink bedongen hoogbouwstop was evenwel van korte duur.
De Hofpoort is gebouwd als Shellgebouw II, direct naast het eerder gebouwde en lagere Shellgebouw I. Het is een fikse erectie van 26 verdiepingen hoog, met daaronder een parkeergarage voor ruim 300 auto’s, die meer weg heeft van een bunker dan van een garage, met die horizontale schietgaten over de gehele breedte. Ideaal voor de verdediging van het Weena bij een invasie.
In de jaren negentig verliet Shell beide gebouwen. Er was een korte periode van leegstand en na een grondige renovatie wordt de Hofpoort nu verhuurd als kantoorruimte en huist op de bovenste verdiepingen een architectenbureau. Op straatniveau is een shishalounge gevestigd. Niet echt een visitekaartje, maar oké.
De Hofpoort lijkt met zijn kleine diepliggende ramen en de façade in betonnen prefabelementen veel op de Leeuwenburg, de kantoortoren van de Hogeschool van Amsterdam nabij station Amstel. Die stamt uit dezelfde tijd en werd ontworpen door deels hetzelfde architectenteam: Piet Zanstra, Ab Gmelig Meyling en Peter de Clercq Zubli.
De Leeuwenburg, en ook veel andere gebouwen die Zanstra in de zeventiger jaren ontwierp, riepen veel weerstand op. Zijn Maupoleum – eigenlijk het Burgemeester Tellegenhuis – werd gezien als het lelijkste gebouw van Amsterdam, Nederland, de wereld… In 1994 werd het afgebroken, net als zijn uitbreiding van het stadhuis van Den Haag. Er werd geen traan om gelaten. De Leeuwenburg stond ook op de nominatie voor sloop, maar dat is van de baan. Er is toch een begin van een herwaardering voor modernistische betonarchitectuur, en zelfs voor het werk van Zanstra.
Snelle feiten Hofpoort, Rotterdam
➜ Bouw: 1973-1976
➜ Architect: Piet Zanstra (ZZDP Architecten)
➜ Brutality ★★★
Shellgebouw I
➜ Bouw: 1956-1960
➜ Architect: Kees Abspoel
Europarking: de billen van Zanstra
Een ander markant gebouw van Zanstra is de Europarking nabij de Marnixstraat. Zanstra was door Hendrik Tabak gevraagd een parkeergarage te ontwerpen. De grote steden deden eind zestiger, begin zeventiger jaren hun best om naar Amerikaans voorbeeld auto’s te verwelkomen in de binnenstad. Alleen waren onze historische binnensteden daar niet echt op berekend. Singels en grachten werden gedempt, huizen afgebroken en nieuwe assen gecreëerd om makkelijk de stad binnen te komen. Voor al die auto’s moest ook parkeergelegenheid komen.
Garagehouder en huisjesmelker Tabak zag wel brood in zo’n investering. Zanstra mocht groots uitpakken en ontwierp een garage van zeven verdiepingen hoog voor zo’n 700 auto’s. Best een fiks aantal in deze beginjaren van de automobiliteit.
De parkeergarage kreeg een dubbele spiraal, een spiraal voor verkeer omhoog en een spiraal voor verkeer omlaag. Een klassiek model dat wereldwijd in veel varianten terug te vinden is. Aan de spiralen vast zit een rechthoekig volume op poten dat bekleed is met prefab betonelementen en glas. Het ziet er niet heel gezellig uit. Onder dit deel van de garage is een busstation en tevens een hangplek met basketbalveldje.
Tabak ging behoorlijk de boot in met zijn onderneming, mede omdat het geplande metrostation – naast de garage – er niet kwam en omdat je in die tijd buiten deze parking overal nog gratis kon parkeren.
Onder de spiralen bevindt zich een fijn terras, de Waterkant. Als je de dubbele spiraal vanaf de andere kant van de Stadhouderskade ziet, begrijp je direct waarom ze bekend staan als de billen van Zanstra.
Snelle feiten Europarking, Amsterdam
➜ Architect: Piet Zanstra
➜ Bouw: 1966-1971
➜ Brutality ★★
Oostblog 