Woudestein: de bruutste campus van Nederland
Veel Nederlandse universiteiten hebben al een eeuwenlange geschiedenis. Toch kwam voor de meeste universiteiten de serieuze groei pas in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw, toen babyboomers massaal het wetenschappelijk onderwijs instroomden. Om plaats te bieden aan al die nieuwe studenten, verrezen in de buitengebieden van studentensteden compleet nieuwe universiteitscomplexen: de Uithof in Utrecht, de Vrije Universiteit in Amsterdam, de TU Delft. De Erasmus Universiteit in Rotterdam heeft met Campus Woudestein een gemeentelijk monument in handen. Het is een indrukwekkend complex, gebouwd tussen 1963 en 1970. Functionalistische brutalistische betonbouw met sculpturale trekjes.
Ik was nog nooit op Campus Woudestein geweest. Aanleiding voor mijn bezoek was een tip die ik kreeg via deze website. Het complex – naast stadion Woudestein van voetbalclub Excelsior – is een mooi ensemble van bouwwerken, ruimtelijk opgesteld langs vijvers en vaarten die fotogeniek hun betonnen voorkomens weerspiegelen: vierkant en hoog, expressief en laag, Corbu-esque en recht. En met prachtige details in béton brut en prachtige kunstwerken, zoals het het kleurrijke City people van Karel Appel boven de entree van het Tinbergen gebouw, het hoogste gebouw van de campus. Aan de bibliotheek vast zit een rond bouwwerk, waarvan ik dacht dat het een fontein is, maar dat volgens de monumentomschrijving een ‘bordes is boven een waterpartij’. Het carillon is ook fraai en doet denken aan dat bovenop het hoofdgebouw van de VU in Amsterdam.
In de ‘Redengevende Omschrijving bij het monumentenbesluit’ (2006) staat beschreven wat er zo monumentaal is aan het complex (ingekort):
Het universiteitscomplex bestaat uit met elkaar verbonden gebouwen, gegroepeerd rond een centraal plein, in de stijl van het “Brutalisme” als functionalistische betonarchitectuur, met stijlinvloeden van architect Le Corbusier, uitgevoerd in diverse constructiemethoden en met voor de tijd van realisatie zeer geavanceerde technische installatievoorzieningen. Van kunsthistorische waarde vanwege de diverse vaste kunstwerken. Voorts is het complex van groot belang in het oeuvre van architect Cornelis Elfers.
Het oeuvre van Elffers? Elffers is onder meer bekend van hotel de Bazar op de Witte de With en Ruteck op de Lijnbaan in Rotterdam en in Utrecht van het in 2015 afgebroken College Blaucapel. Hij was ook interieurontwerper en ontwierp het theater van SS Rotterdam. Hij bouwde redelijk traditionele en functionalistische wederopbouwarchitectuur in baksteen, glas en beton. Met Campus Woudestein sloeg Elffers een hele andere weg in: hoogbouw, functioneel beton, expressief brutalisme.
De verschillende onderdelen van het complex – A (Erasmusgebouw), B (bibliotheek), C (Theil) en H (Tinbergengebouw) – zijn alle gelegen rond een centraal plein met twee niveuas, het mr. dr. K.P. van der Mandeleplein. Een luchtbrug verbindt gebouw A met H, zodat – oorspronkelijk – de hoogleraren droog en zonder lastig gevallen te worden door studenten naar de aula konden lopen.
Tinbergen gebouw (H): Appel, Escher en beton
Veel van de gebouwen op de campus hebben een letter meegekregen. Het Tinbergen gebouw de H, van hoogbouw. En hoog is ie: 78 meter, 19 verdiepingen, en dat bij bij 73 meter breed en 18 meter diep. Het is het instituuts- en faculteitsgebouw en doet me sterk denken aan het Van Unnikgebouw op de Uithof van Utrecht, waar ik veel van mijn colleges volgde. Toen heette het nog Trans II. Dit is wel de veel betere versie van Trans II, met zijn entree met de vrolijke fantasiebeesten van Karel Appel en decoratief gebruik van béton brut. De fontein bij de entree is een feest in de categorie ‘creatief met beton’. Ook de smalle noordzijde is bijzonder met zijn Escheriaans gevormde ramen.
Het gebouw is recent grondig gerenoveerd, waarbij de typisch brutalistische stijlkenmerken zijn behouden en soms zelfs versterkt.
Erasmusgebouw (A): aula als betonnen kasteel
In gebouw A zijn de aula en het senaatsgebouw gevestigd. De aula is een achthoekig gebouw met gevouwen dak en bekleed met net zichtbeton. Behoorlijk sculpturaal en expressief. De aula is een mooie blikvanger als je het complex betreedt, zo weerspiegeld in het water. Via een trap kan je boven het water om de aula heenlopen. Aan de aula vast zit een rechthoekiger gebouw met een imposante overdekte entree waarvoor ook weer niet is bespaard op beton.
Theil gebouw (C): zwevende collegezalen
De gevel van het Theil gebouw aan het verhoogde plein heeft een opvallende rasterstructuur in prefab beton. Je herkent hier direct de brise soleil van Le Corbusier in, de zonbreker om de hoeveelheid direct zonlicht te verminderen. De collegezalen bevinden zich in achthoekige op poten rustende volumes, sommige in net betonwerk en andere in zichtbeton, ofwel béton brut, waarin de structuur van de vurenhouten bekisting duidelijk is te zien.
Bibliotheek (B): met betonbordes en gepensioneerde boekenrobot
De bibliotheek wordt aan weerszijden geflankeerd door een vijver, waarvan die aan de zuidkant met een maf betonnen bordes dat je kan betreden via een trap. Lijkt me een prima plek om een broodje te eten en de eendjes te voeren, zo tussen het studeren door. Ook de bibliotheek is recent geheel gerenoveerd en een stuk transparanter en lichter gemaakt. En ook hier met oog voor de brute betonnen geschiedenis: “De betonnen structuur is in ere hersteld.”
Er moest ook afscheid worden genomen van de gigantische boekenrobot, de Randtriever, een novelty in het bibliotheekwezen van de zeventiger jaren en nu historisch erfgoed. Een stukje Randtriever staat nog steeds opgesteld om bij gelegenheid zijn kunsten te vertonen. Tot 2014 heeft deze mammoet, als enige in de wereld, gefunctioneerd. Vijftig jaar geleden waren we al in staat om een robot te maken die iets kon, zo bewijst het filmpje van de Randtriever.
Erasmus Universiteit, Campus Woudestein
➜ Bouw: 1963-1970
➜ Architecten: C. Elffers, A. van der Heyden en C. Hoogeveen
➜ Brutality: ★★★★
‘City people’ van Karel Appel, details
Oostblog 