Buzludzha in Bulgarije: socialistisch Evoluon op een berg

Een bucketlist heb ik niet, maar had ik die dan stond het Buzludzha Monument van Bulgarije hoog op de lijst. Vorige week ging ik er langs. En ja, Buzludzha is zeer bucketlistwaardig. Het is een van de grootste indrukwekkendste idiootste relicten uit vervlogen socialistische tijden. De vliegende schotel met losse toren staat op een forse berg, Buzludzha, die oorspronkelijk 1.441 meter hoog was maar waar met dynamiet 9 meter is afgeknald om een mooi vlak plateau te creëren voor het bouwsel. Het Buzludzha Monument is op deze plek gebouwd omdat hier de basis werd gelegd voor de Communistische Partij van Bulgarije. Het is een gigantisch karwei geweest om alle materialen en werklieden de berg op te krijgen. De bouw duurde zeven jaar.

Ruim acht jaar na de feestelijke opening van het Buzludzha Monument (23 augustus 1981), viel in Berlijn de Muur. Niet veel later sloeg ook Bulgarije de hobbelige weg in richting democratie en kapitalisme, met alle bijkomende chaos, armoede en onzekerheid van dien. Partijleider Zjivkov, die al sinds 1954 aan de macht was, werd afgezet in een paleiscoup. Buzludzha was daarmee een relict uit het verleden, dat herinnerde aan tijden waar men niet meer mee geconfronteerd wilde worden.

Socialistische monumenten gingen in de ban. In 1999 werd het mausoleum van eerste partijleider en stalinist Georgi Dimitrov ontmanteld. De bewakers van het Buzludzha-monument werden naar huis gestuurd, de poorten geopend, het hek was van de dam. Alles van waarde werd gestolen, wat niet van waarde was werd vernield. Het massief koperen dak verdween deel voor deel, de enorme sterren in de toren werden kapotgeschoten, waarna men erachter kwam dat de scherven geen robijnen waren maar van waardeloos synthetisch robijnglas. Ook veel letters van de socialistische spreuken aan weerszijden van de entree werden verwijderd of vernield.

Regen, wind en sneeuw kregen vrij spel nu het dak weg was, de aftakeling versnelde, geholpen door vandalen die zich met opvallende ijver en schijnbare haat uitleefden op het gebouw. Er bleef weinig over van de mozaïeken en het verfijnde interieur. Geen raam bleef heel, op alle mogelijke en onmogelijke plekken werd graffiti geklad.

Toch gloort er enige hoop aan de horizon. In 2015 startte het Buzludzha Project, dat tot doel heeft verdere aftakeling te voorkomen en de eerste stappen te zetten naar renovatie van het monument. The Getty Foundation gaf geld en Buzludzha kwam op de lijst van 7 most endangered, handig voor het binnenhalen van meer fondsen.

Het Buzludzha-monument is niet geopend voor publiek; dat is te gevaarlijk. Er wordt hard gewerkt aan het dak. Mannen in witte pakken zijn ongezekerd druk in de weer. Er is inmiddels een overkapping geplaatst over de binnenste ring van mozaïeken, waardoor ze beschermd zijn tegen de elementen. Een internationaal team is bezig met de restauratie van de mozaïeken, een gigantisch karwei. Plan is om ook de buitenste ring te overdekken. Ik weet niet of dat inmiddels gebeurd is. Als er genoeg fondsen zijn, wordt het complete dak vervangen. Donateurs zijn zeer welkom!

Ontwerper van het Buzludzha Monument is architect Georgi Stoilov, iemand die al op jonge leeftijd de kant van de communisten koos. Hij genoot zijn opleiding in het Moskou van na de WOII, maar werd ook sterk beïnvloed door moderne Europese architecten als Mies van der Rohe, Gropius en Le Corbusier. Hij wilde een ​​tijdloos monument maken door er futuristische en historische motieven in te verwerken, geïnspireerd op old school sciencefictionfilms uit de jaren vijftig en het Pantheon van Rome. Prima inspiratie voor een maf monument.

De naam Buzludzha komt van het Turkse woord ijzig. Dat is niet voor niets: de wind heeft op deze hoge kale top vrij spel en de temperatuur kan in de winter zakken tot min 25 graden. Buzludzha is ook een skigebied. Als wij er zijn, is het spannend weer. We beginnen ons bezoek met regen, tussendoor is het even oké en we eindigen met een diagonale stortbui. Je kunt op Buzludzha mooi wandelen. Het is een bevreemdende berg met zijn socialistische monumenten en aangrenzend een windmolenpark.

Er zijn filmopnamen aan de gang als wij er zijn. Of althans: men is in afwachting van droog weer om verder te kunnen met dat wat er moet worden gefilmd. Buzludzha is een geliefde en veel gebruikte achtergrond voor videoclips. Onder meer onze eigen Kensington en Rita Ora maakten gebruik van deze fantastische plek voor hun clip.

Op de berg Buzludzha vonden verschillende belangrijke gebeurtenissen plaats. Het meest recent een slag tussen de partizanen en de nazi’s. in 1868 werd Hadzhi Dimitâr hier gedood in een slag tussen de Turken en de Bulgaren. Maar de reden dat hier de vliegende schotel met sterrentoren staat, is dat hier in 1891 de voorloper van de communistische partij werd opgericht.

De oprichter van de Bulgaarse sociaal democratische partij – de voorloper van de Communistische Partij – was Dimitra Blagoëv, voor wie een standbeeld is opgericht aan de voet van de berg. Naar hem is ook de stad Blagoëvgrad genoemd, een stad met zo’n 70.000 inwoners. Die stad draagt nog steeds zijn naam, waar Stalingrad, Leningrad en Titograd nu Wolgograd, Sint Petersburg en Podgorica heten.

De bouw van het enorme monument begon in 1974 en werd gefinancierd uit vrijwillige donaties van het volk. Het werd grotendeels gebouwd door militairen en vrijwilligers. Halverwege de weg naar de top staat een onopvallend monument voor de vrijwilligers die hielpen bij de aanleg van de weg. Dat weet ik uit eerste hand. Ik sprak er een Bulgaarse vrouw die een vriendin had die meewerkte aan de bouw va de weg. De vrouw is in de tachtiger jaren als jonge pionier op bezoek geweest bij het monument en dat had grote indruk op haar gemaakt. Geen negatieve connotatie what so ever. Hele schoolklassen en clubjes pioniers bezochten de berg om zich te vergapen aan deze rijkdom, deze grootsheid, dit socialistische sprookje.

Voor de enorme vliegende schotel werd 70.000 ton beton vergroten, 3.000 ton wapeningsstaal gebruikt en 40 ton glas. De sterrentoren is 70 meter hoog en loopt naar boven toe breder uit, van 9 naar 16 meter. Ooit leidde een lift naar een platform met een superbe uitzicht over de bergen van de Balkan. In de toren waren meerdere luxe kamers aanwezig. Aan beide zijkanten is een enorme Bulgaarse ster te zien, 12 meter in doorsnede, in Kiev gemaakt van 3,5 ton synthetisch robijnglas. Deze ster moest tot in Griekenland en Roemenië te zien zijn. 32 schijnwerpers, gevoed door een generator die 500 huishoudens van stroom zou kunnen voorzien, moest daarvoor zorgen.

Ook de in twee ringen geplaatste mozaïeken moeten prachtig zijn geweest. Ze beslaan in totaal bijna 1000 m² en er zijn 2 miljoen mozaïeksteentjes in verwerkt. Het plafond was bekleed met een enorme hamer en sikkel met daar omheen de bekende kreet ‘proletariërs aller landen verenigt u!’ Daar is nog maar een klein deel van over. Ook de beeltenissen van Marx, Engels en Lenin zijn in mozaïek gevangen, net als die van hun Bulgaarse secondanten en natuurlijk de Bulgaarse partizanen.

Van buiten is Buzludzha een futuristisch betonnen gevaarte, van binnen was het een uiterst representatief auditorium voor ontvangsten en belangrijke bijeenkomsten van de communistische partij. Ik vermoed dat Buzludzha de favoriete plek was voor de bos- en heidagen van het hogere partijkader. Een voorzichtige schatting gaat er vanuit dat de bouw zo’n 62 miljoen dollar heeft gekost. Een koopje. De Olympische Winterspelen in Sochi kostten Rusland 40 miljard euro.

Snelle feiten Buzludzha Monument (Паметник на Бузлуджа)
➜ Architect: Georgi Stoilov
➜ Bouw: 1974-1981
➜ Brutality: ★★★★★

Verder lezen en kijken

• Buzludzha-Monument.com
• Buzludzha Project