Brutalisme in Nederland: het kantongerecht van Amsterdam

Een kantonkathedraal met macramébeton

Voor BRUUT – Atlas van het brutalisme in Nederland ben ik afgelopen jaren door heel Nederland gereisd om gebouwen te bezoeken. Om een gebouw te beschrijven is een bezoek eigenlijk een must. Maar ik hebben niet alle gebouwen van BRUUT beschreven; Martjan Kuit deed de andere helft. Vandaag bezochten we voor tv-opnames (daarover later meer!) gebouwen in Amsterdam, Den Haag en Utrecht. We gingen ook langs bij het voormalige kantongerecht in Amsterdam, waar ik nog nooit was geweest. De foto’s in BRUUT beloofden veel moois, het gebouw staat op nummer 15 in onze brute Top 100. Dit was dus een uitgelezen mogelijkheid om het Ben Loerakkers kantongerecht eens uitgebreid te bewonderen en zijn beton te aaien. Wat nog best gevaarlijk bleek te zijn.

Mijn conclusie was snel getrokken: het kantongerecht is nog veel bijzonderder en mooier dan ik dacht. Is 4 sterren in de brutality score niet te weinig? We parkeren schuin achter het gebouw, en daar vallen gelijk de muren op in macramébeton: beton met de verticale afdrukken van nylon touwen erin. Zelfs de windingen zijn te zien. Tussen de dieperliggende afdrukken van de touwen in zijn de betonnen uitstulpsels met een hamer bewerkt: gebouchardeerd. Het grind komt hier in zicht; sommige stenen zijn eruit gevallen en laten een afdruk achter als een fossiele schelp in kalksteen. Echt heel bijzonder en uniek. Ik ken geen ander gebouw waar dit macramébeton te zien is. Andere textiele werkvormen zijn er ook: er hangen wandtapijten die in samenspraak met architect Ben Loerakker zijn ontworpen en geplaatst.

De centrale ruimte is open en tot het plafond is het betonskelet zichtbaar. Deze ruimte doet qua ruimte- en lichtwerking denken aan een kathedraal. Het beton is van het allerpuurste béton brut, waarin de afdrukken van de erg ruwe planken in alle details – van nerf tot knoest tot splinter – te zien zijn. De lijnen zijn horizontaal in de balken, verticaal in de pijlers. Het aaien van het beton aan de achterzijde van de balustrades is niet zonder gevaar. Het lijkt wel hout: op het beton zitten splinters van de bekistingsplanken. Splinters uit om en nabij 1972. Ook dit heb ik nog niet eerder gezien of gevoeld bij een van de gebouwen die ik bezocht.

Er wordt uitgebreid de tijd genomen om mooie opnames te maken, goede hoeken te kiezen en het scenario te bepalen. Hierdoor is er veel tijd voor contemplatie, beton aaien en gebouwverkenning. Zelden krijg of neem je de tijd om zo uitgebreid en tot in detail een gebouw tot je te nemen. Dat zou je vaker moeten doen.

Ben Loerakkers rechtbank lijkt van buitenaf met zijn smalle lintramen op een gesloten betonnen doos in beton. Hierdoor wordt het gebouw door Amsterdammers ook wel het betongerecht genoemd. En terecht, maar wel anders dan de gemiddelde Amsterdammer zal denken. Want Loerakker is extreem creatief geweest met zijn basismateriaal beton.

Inmiddels is de rechtbank een honderd meter verhuisd en wordt van Loerakkers meesterwerk een museum voor hedendaagse kunst gemaakt. De ontwikkelingen daarvan kun je volgen op de website hartwigartfoundation.nl. Gelukkig is dit prachtige gebouw binnenkort weer vrij te bezoeken.

Snelle feiten Kantongerecht, Amsterdam
➜ Architect: Ben Loerakker
➜ Bouw: 1972-1975
➜ Adres: Parnassusweg 200, Amsterdam 
➜ Gemeentelijk monument
➜ Brutality ★★★★★