Metz in de regio Lotharingen is de stad van de beroemde kathedraal Saint-Étienne met zijn hele superschip en prachtige glas-in-loodramen van Chagall en andere grote Franse kunstenaars. Het historisch centrum met zijn gezellige pleinen is een must voor elke toerist, de Camping Municipale aan de Moezel is top. Metz heeft zelfs een dependance van het Centre Pompidou. Tot zover de toeristische tips. Metz heeft meer. Brutalistische wederopbouwwijken bijvoorbeeld, zoals Quartier du Pontiffroy. Hier waart de geest van Le Corbusier nog gezellig rond.
Bij onze avondwandeling steken we vanuit het centrum een arm van de Moezel over. Vanaf de brug is een langgerekt poortgebouw zichtbaar met een met natuursteen beklede gevel en trapsgewijs oplopende balkons die diagonaal verspringen. Dit is de toegangspoort naar Quartier du Pontiffroy, een wijk uit de jaren zeventig, gebouwd op 10 hectare grond op een eiland tussen twee armen van de Moezel, nabij het stadscentrum. Voor de bouw werd een volledige historische wijk afgebroken die in verregaande staat van verval verkeerde.
Als we verder de wijk in lopen met laagbouw waarover duidelijk is nagedacht, komen we bij een doorgang onder een flat door. De zon schijnt er in de volle glorie van het golden hour doorheen en belicht het ribbeltjesbeton – in goed Frans beter bekend als corduroybeton – magnifiek. Het beton doet denken aan dat van de muren van het Kantongerecht in Amsterdam van Ben Loerakker met zijn verticale groeven die hier zijn gevormd door latten die in de bekisting zijn gelegd. Het cement stulpte tussen de latten door, droogde op en werd daarna onregelmatig weggebikt. Die onregelmatigheid wordt nog versterkt door het zeer grove grind in het beton. Ook de balkons zijn bekleed met platen van ditzelfde ribbeton.
We komen op een binnenplaats op één verdieping boven straatniveau. Het is een kruising tussen een stadspark en een dakterras. Dit moet ooit echt fantastische zijn geweest, maar ziet er nu weinig florissant uit, alhoewel uitermate fotogeniek. Een niet meer functionerende fontein en een rosarium zonder rozen maar wel veel grindbetonnen bankjes maken het beeld compleet. Het is een feest voor de echte betonfetisjist en hoewel er duidelijk sprake is van achterstallig onderhoud ziet het er toch best netjes uit: dit is geen hangplek, er is nauwelijks graffiti of afval, dus dat biedt hoop. De ernaast gelegen flat staat aan de achterkant in de steigers en is aan de voorkant al gerenoveerd.
In de oorspronkelijke ontwerpen van de wijk nam de openbare ruimte een belangrijke plaats in, waarvan dit ooit hoogwaardige parkje een getuige is. Er is meer beton te zien in voetgangersbruggen over de wegen heen, die ervoor zorgen dat autoverkeer en voetgangersstromen ook daar gescheiden zijn. Geheel volgens de principes van het Handvest van Athene, aldus de architect. Ook was er ooit een complete autovrije winkelstraat in de wijk.
De man achter het masterplan van Pontiffroy, Louis Miquel, had een bijzondere connectie met Le Corbusier. Hij bezocht tussen 1927 en 1933 de École des Beaux-Arts in Algiers en vertrok daarna naar Parijs om in de leer te gaan bij het bureau van Le Corbusier en Pierre Jeanneret. Hij raakte sterk beïnvloed door hun werk en nam dat mee in zijn latere ontwerpen. Na diens dood werd Miquel in 1966 bestuurslid van de Fondation Le Corbusier.
Miquel was een belangrijke wederopbouwarchitect in Frankrijk en Algerije. En bruut bouwen kon hij! Zoek maar eens op afbeeldingen van zijn Musée Besançon, een compleet in zichtbeton opgetrokken museum in de beste brutalistische traditie.
Le Pontiffroy was na de Tweede Wereldoorlog een arme verpauperde wijk. In de jaren zestig riep de toenmalige burgemeester van Metz de hulp in van Le Corbusier himself om een masterplan voor een nieuw uit de grond te stampen wijk te maken. Vanwege gezondheidsredenen schoof hij de klus door naar een van zijn voormalige medewerkers: Pierre-André Emery. Eind 1962 presenteerde die zijn plan, dat geheel in de geest van Le Corbusier was. De afbraak van de wijk was al vergevorderd toen in 1967 zijn voorstel werd afgewezen. Emery zette het project kortstondig voort samen met Louis Miquel, die al snel het hele project kreeg toebedeeld. Pas in 1975 werd het keer op keer aangepaste masterplan van Miquel goedgekeurd. Een opvallend lange draagtijd van 13 jaar. En dat in een tijd dat CO₂ nog moest worden uitgevonden.
Het nieuwe Quartier du Pontiffroy is zelfs nu nog niet compleet gerealiseerd. Louis Miquel had er in 1983 de brui aan gegeven. Met een zekere gelatenheid concludeerde hij dat het wellicht geen architectuur van de buitencategorie was geworden, maar dat het er toch aangenaam wonen moest zijn met die gescheiden verkeersstromen en een winkelstraat. Als ware het een onoverdekt Hoog Catharijne in Metz. Wie zou daar niet willen wonen?
Bronnen
- Architecture et urbanisme à METZ ; Évolutions des grands projets municipaux au regard des acteurs de la construction durant les Trente Glorieuses, Pierre Maurer
- https://de.wikipedia.org/wiki/Louis_Miquel
Oostblog 