Brutalisme in Nederland: de Adventskerk te Aerdenhout

Primitieve spelonk met vleugje Mondriaan

Vrijdag ging ik te kerke in Aerdenhout, waar al sinds 1958 het evangelie van het brutalisme wordt gepredikt in de Adventskerk, de nummer 14 van de brute top 20 van BRUUT – Atlas van het brutalisme in Nederland. Het was het enige gebouw uit de top 20 dat ik nog nooit had gezien. Fotograaf Bart reed er graag even voor om. En het was de moeite waard, ook al konden we de kerk niet in.

Die andere fantastische kerk van Karel Sijmons ken ik goed, zowel van binnen als van buiten: de Thomaskerk in Amsterdam-Zuid – onze nummer 9 – waar we de boekpresentatie hielden van Bruut. De Thomas werd 8 jaar na de Adventskerk gebouwd, die weer een paar jaar na Le Corbusiers bedevaartkapel te Ronchamp werd gebouwd. Voor beide kerken was Ronchamp een belangrijke inspiratiebron, bijvoorbeeld in het lichtspel en het gebruik van beton.

Sijmons ontwikkelde een tamelijk revolutionaire eigen visie op de Protestantse kerkbouw, die hij vastlegde in het gelijknamige boek. De nadruk lag op eenvoud en functionaliteit, maar wel met aandacht voor schoonheid, spiritualiteit en bijbelse symboliek, dit alles vormgegeven in wit pleisterwerk en grijs béton brut.

De kerkzaal van de Adventskerk heeft een gevel – een ‘aandachtswand’ – in drie delen met licht gebogen schaaldaken en gekleurd glas in een imposant zware omlijsting van bruut beton die ‘door hun stoere gestalte de kracht van het geloof’ verzinnebeelden, aldus de Nieuwe Haarlemsche courant in 1959. Het gekleurde glas wekt volgens Trouw in de kerkzaal associaties op met Mondriaan. “De kleuren van het glas verspreiden in de kerk een wonderlijk gevarieerd licht.” Naast de kerkzaal staan twee wit geschilderde bakstenen dozen, met achter de rechter een hoge smalle klokkentoren in puur zichtbeton met verticale lijnen van de bekisting. Leuk detail: op de klok staat ‘God roept’, ooit bedacht door een jonge kerkganger.

De kerk werd bij oplevering in 1958 positief ontvangen. In Trouw klonk het zo: “Een zo gedurfd modern bouwkunstig schouwspel als de kort voor Kerst geopende Adventskerk in Aerdenhout werd in heel de na-oorlogse kerkarchitectuur van Nederland nog niet vertoond”. De Advenstkerk heeft iets van een “primitieve spelonk en tegelijk van een moderne schuilplaats voor mensen die moe zijn van ’n ijdele wereld vol vals neonlicht, modieuze pronkzucht en opdringerige decorarchitectuur.” Zo wil ik ook wel naar de kerk! 

De journalist in kwestie is zeker bekend met de grondbeginselen van het brutalisme – inclusief truth of materials – maar geen fan: “Of de oprechtheid-in-het-materiaal overigens zover moet gaan dat zelfs die naden (van de bekisting in het beton, MH) niet weggeschuurd worden, lijkt ons nog een grote vraag. Ook eerlijke mensen kunnen zondigen en eerlijkheid-alleen verleent het materiaal geen adeldom.” Zij kennen Sijmons door deze ‘ruige manier van doen’ een ‘wonderlijk primitief verlangen naar romantiek’ toe, wat als een ongezond verschijnsel wordt gezien. Een mogelijke verwevenheid van brutalisme en romantiek, zo heb ik er nog nooit naar gekeken.

Adventskerk, Aerdenhout
➜ Architect Karel Sijmons
➜ Bouw: 1958
➜ Adres: Leeuwerikenlaan 7, Aerdenhout
➜ Rijksmonument
➜ Brutality ★★★★

Bronnen

• Twee nieuwe protestantse kerken onder de rook van Haarlem, Nieuwe Haarlemsche courant, 21 februari 1959
• Gedurfd bouwkunstig schouwspel in nieuwe kerk te Aerdenhout, Trouw, 3 januari 1959