Terugblik ‘Brutalist Bus Tour’ door Rotterdam

Gisteren was ik met 40 andere betonliefhebbers op Brutalist Bus Tour door Rotterdam, een uiterst brute stad. Organisator was OMI (Office for Metropolitan Information), waar momenteel een fototentoonstelling te zien is over Joegoslavisch brutalisme. Pieter en Leyla zijn namens OMI de reisleiders; de reis is bij hen in goede handen. Mijn rol: de geschiedenis en definitie van het brutalisme uit de doeken doen en vertellen over de Hofpoort en de Windschermen Calandkanaal.

De tour begint bij de Hofpoort, het voormalige Shell-hoofdkantoor uit 1976, een enorme brute toren waarin duidelijk de handtekening van Zanstra en de zijnen te zien is. Toenmalig wethouder Mentink verzuchtte dat dit toch echt “de laatste erectie van het grootkapitaal” moest zijn. Dat is niet helemaal gelukt; Rotterdam staat inmiddels vol met nog veel hogere erecties.

De Hofpoort werd direct naast het oude Shell-kantoor gebouwd, dat dateert uit de jaren vijftig. De twee kantoren waren verbonden met een luchtbrug die recent is verwijderd. De nieuwe toren heeft een imposante gevel van prefab grindbetonnen elementen. Het grindbeton wordt doorgetrokken in de muren van het interieur. Wat goed is te horen: aan dit stijlkenmerk mag niet worden getornd; er mag niets aan worden opgehangen, er mag geen spijker in.

Snelle feiten Hofpoort, Rotterdam
➜ Bouw: 1973-1976
➜ Architect: Piet Zanstra (ZZDP Architecten)
➜ Brutality ★★★
Shellgebouw I
➜ Bouw: 1956-1960
➜ Architect: Kees Abspoel

Bovenin die toren zit het bureau van Ector Hoogstad. Vanaf de 23ste verdieping heb je een fantastisch uitzicht over de stad. Naamgever Joost Ector vertelde er over het project voor de transformatie van Blakeburg, een brutalistisch icoon uit 1977 en volgens Ector (in tegenstelling tot wat in BRUUT staat) volledig van de hand van Hoogstad, wiens naam ook na zijn dood in 2018 aan het bureau verbonden bleef. De plannen zien er mooi uit; dit gaat het gebouw, met zijn gevel als een radiator, nieuwe fans opleveren! En dat terwijl het tot voor kort op de nominatie stond voor sloop. Weer een ‘bruut’ gered!

Campus Woudestein, Erasmus Universiteit

De volgende stop is Campus Woudestein van de Erasmus Universiteit, een megaproject van Cornelis Elffers. Ik was er al eerder geweest, maar nog nooit binnen. Dat ‘binnen’ was alleen bij het Erasmusgebouw en het Theilgebouw.

Restauratiearchitect en kunstenaar Gerard Frishert vertelt over de renovatie en de kunstwerken, waarvan hij er zelf ook een aantal heeft gemaakt: het tientallen meters lange glaskunstwerk in de C-hal van het Theilgebouw en het beeld van Erasmus, waarvoor Frishert zelf model heeft gestaan. Van binnen is de hal een mooi spel van lijnen en licht; de kunstwerken en het béton brut maken het tot een waarachtig Gesamtkunstwerk. Ook de enorme aula is majestueus.

Na dat fraaie interieur met zijn kunstwerken gezien te hebben, heb ik er spijt van dat dit complex niet vijf sterren heeft gekregen in BRUUT. Het is meer dan fantastisch!

Erasmus Universiteit, Campus Woudestein
➜ Bouw: 1963-1970
➜ Architecten: C. Elffers, A. van der Heyden en C. Hoogeveen
➜ Brutality: ★★★★

Seniorencomplex De Zonnetrap

We vervolgen de route richting de Zonnetrap, een seniorencomplex met 179 appartementen dat trapsgewijs is opgebouwd, waardoor elke woning een royaal terras heeft met betonnen plantenbakken. Iets meer groen en fleur zou de associatie met het tropisch brutalisme van Brazilië nog meer versterken. De Zonnetrap is een van de weinige gebouwen uit BRUUT die ik nog niet heb bezocht. Een uitgelezen kans dus om hier van Sofie van Brunschot van Gebouwen door Vrouwen meer over dit project te horen. Het is het enige project in BRUUT dat (mede) is ontworpen door een vrouw: Luzia Hartsuyker-Curjel. Zij ontwierp de Zonnetrap samen met haar man Enrico.

Ook hier is het interieur bijzonder en fraai, met veel sculpturaal — helaas — geverfd beton. In de centrale hal is een fontein met karpervijver. Kom daar nog maar eens om in een seniorencomplex! De zichtbetonnen trappenhuizen aan de buitenkant zijn niet geverfd, dus extra bruut.

Seniorencomplex de Zonnetrap
➜ Bouw: 1979
➜ Architecten: Enrico Hartsuyker, Luzia Hartsuyker-Curjel
➜ Brutality: ★★

Windschermen Calandkanaal

We vervolgen de weg door het industriële sciencefictionlandschap van de Rotterdamse haven en stappen uit bij de Windschermen langs het Calandkanaal. Met 1,8 kilometer lengte en 25 meter hoogte is dit het grootste windscherm ter wereld. De functie is om de wind te breken, zodat de autoschepen uit de haven ook bij harde wind de hefbrug kunnen passeren zonder te botsen. Wachten kost geld, een windscherm ook, maar dat is eenmalig — zo zal men gedacht hebben. Het blijft een imposant spektakelstuk: al dat beton, zo hoog, zoveel. Jammer dat een aantal van de schalen van 18 meter breed en 25 meter hoog zijn afgebroken voor de Betuwelijn. Er zijn nieuwe, smallere voor in de plaats gekomen, maar het is er rommeliger van geworden, minder scherm.

Snelle feiten Windscherm Rozenburg
➜ Architect: Maarten Struijs (architect), Frans de Wit (kunstenaar) en Jopp Schilperoord (constructeur)
➜ Bouw: 1983 -1985
➜ Brutality: ★★★★

Gemaal Parksluizen komt wegens tijdgebrek te vervallen, maar we hebben genoeg moois gezien en gehoord. Terug naar de Hofpoort door de door de marathon wat lastig te bereiken binnenstad. Deze bustour smaakt naar meer!