In de Volkskrant van 16 november 2018 stond een artikel over de voorbereidingen op een expositie van nazi-design in het Designmuseum in Den Bosch. Het is koorddansen voor Timo de Rijk, directeur van het museum. En dat is begrijpelijk.
Nazi-design was na de Tweede Wereldoorlog in een klap en voor de hele wereld entartete Kunst. Dat werkt nog steeds door in na-oorlogse opvattingen over design en vormgeving. Bij zijn zoektocht in kelders vol nazi-kunst vond De Rijk werken waarover hij zegt: ‘Als er geen hakenkruis op had gestaan had het misschien tot de iconen van de affichekunst behoord.’ En: ‘Design kan een volkomen perverse bedoeling hebben, maar kunsthistorisch toch van groot belang zijn.’ Dat lijkt me ook.
De Rijk is geïnteresseerd in het mechanisme van de verleiding door design. Want design wordt gebruikt om te verleiden, ten goede en ten kwade. Hij is geïnteresseerd in de kracht van het nazi-design. Was jij ook in verleiding gekomen? En wat zegt dat over het design en over jou? Interessante vragen.
Ikzelf houd erg van socialistisch design, en dat mag geloof ik nog wél, of nog steeds. Om de een of andere reden wordt er bij het socialisme van uitgegaan dat er een hoger doel mee gemoeid is, iets intrinsiek goeds, iets waarvoor zelfs offers gebracht mogen worden. In de uitvoering gaat er wel eens wat mis, maar dat krijg je als je theorieën uit boeken heel lean en agile in praktijk brengt in een gigantisch uitgestrekt gebied met een gigantische diversiteit, en waar hier en daar mensen wonen die niet direct meegaan in je prachtige utopische verhaal.
In ‘Fout in de Koude Oorlog’ zet historicus Martin Bossenbroek het levensverhaal van twee internationaal bekende Nederlanders tegen elkaar af: cineast Joris Ivens en net-niet-minister-van-staat Joseph Luns. Van Joseph Luns zijn de naar hem genoemde straatnaambordjes verwijderd toen bleek dat hij had gelogen over zijn NSB-verleden. En liegen is in dit geval natuurlijk zeggen: ‘Ik zat niet bij de NSB.’ Hij had zijn lidmaatschap na drie jaar in 1936 beëindigd. In dat jaar werden de door weinig landen geboycotte Olympische Spelen in Berlijn gehouden, wat cineaste Leni Riefenstahl verfilmde in ‘Olympia’, een eersteklas nazi-propagandafilm. Een meesterwerk ook.
Collega-cineast Joris Ivens maakte als overtuigd communist propagandafilms voor de twee grootste massamoordenaars na Hitler, Stalin en Mao. Hij kreeg niet alleen de Vredesprijs van de Sovjet-Unie, een standbeeld in Nijmegen, maar hij is ook geridderd in de orde van de Nederlandse Leeuw.
In het Drents Museum heb ik twee mooie tentoonstellingen gezien van sociaal-realistische kunst, een over de Sovjet-Unie en een over Noord-Korea. Ter promotie van de ‘SovjetMythe’ stond er een metershoog Leninbeeld aan de vaart, vlakbij het centrum van Assen. Een prachtig gezicht, dat moet gezegd.
Een beeld van Lenin mag wel, zij het na de nodige discussie, een borstbeeldje van Hitler, Stalin of Mao op de schouw – of aan de vaart in Assen – mag niet.
Pieter Waterdrinker zegt in ‘Tsjaikovskistraat 40’ over Lenin: ‘Maar Lenin, de schoft met wie het allemaal was begonnen, de massamoordenaar die in telegrammen opriep meer professoren neer te schieten, een van mensenhaat en wrok vervulde psychopaat, wiens mummie op het moment dat ik dit schrijf nog steeds gebalsemd voor de eeuwigheid in zijn glazen sarcofaag in het mausoleum op het Rode Plein ligt.’
Lenin was ook verantwoordelijk voor het handboek der martelmethodes van de KGB, die in de Sovjet-Unie en al haar satellietstaten met sadistisch genoegen werden toegepast, en waarvan het uitgangspunt was: veel pijn, weinig zichtbaar letsel. Wie bedenkt om een glazen buisje in te brengen in iemands urinebuis om dat vervolgens met een houten kloppertje voorzichtig kapot te slaan, moet echt TBS zonder verlof. Of heel ouderwets naar de goelag.
Ik denk dat ik mijn Leninborstbeeldjes, die ik in 1989 kocht in Moskou, maar naar de schuur verban, alhoewel ze al bijna 30 jaar trouw dienstdoen als boekensteun. En over de tentoonstelling met nazi-design? Die wil ik graag zien. Ik houd van mooi design, goed of fout.
De foto boven dit artikel maakte ik in herdenkingspark Grütas Parkas, Litouwen, waar een verzameling beelden en kunstwerken uit Sovjettijd te zien is, voorzien van de juiste context.
Fout in de Koude Oorlog – Nederland in tweestrijd, 1945-1989
Martin Bossenbroek
➜ 300 pagina’s
➜ 2016
➜ Uitgever: Bert Bakker
➜ ISBN: 9789035136922
➜ ★★★★
🔗 Lees mijn blog
Oostblog 