In 55 jaar van ontwerp naar bouw

In het voormalige Oostblok wordt voor de bouw van publieke gebouwen vaak een ontwerpwedstrijd uitgeschreven voor architecten. Het Janáčektheater heeft een record in handen. Er waren zeven rondes nodig en het duurde 48 jaar – inclusief twee de boel vertragende wereldoorlogen – vooraleer Jan Víšek de wedstrijd in 1958 won. Toen ging het snel. Het Janáčektheater werd in 1965 geopend.

Eind november 2018 is het grauw en grijs rond het Janáčektheater. De fonteinen spuiten niet, de standbeelden ogen doods. Er is geen teken van leven te ontdekken in het theater, terwijl het toch echt weer geopend moet zijn na een ingrijpende renovatie die in 2015 begon. Alles ziet er weer keurig netjes uit. Alleen de parkeerplaats is nog een bouwput.

Het Janáčektheater was bij opening het grootste en technisch best uitgeruste theater van Tsjechoslowakije. Het gebouw is opgetrokken uit marmer, staal, beton en glas. Het ontwerp van Jan Víšek mocht er zijn. Strak en supermodern.

Víšek was een belangrijke vertegenwoordiger van de functionalistische school in Brno. Om zijn status aan te geven: hij is in 1925 als enige Tsjechische vertegenwoordiger spreker tijdens de lezingencyclus “For a New Architecture” in Brno, naast groten als Oud, Gropius, Le Corbusier en Loos.

Tijdens studiereizen komt hij in contact met onder anderen Alfred Loos en Le Corbusier, en na terugkeer richt hij in 1926 in Brno zijn eigen architectenbureau op. Hij wordt een veelgevraagd architect met een duidelijk eigen handtekening.

Na de machtsovername door de communisten in 1948 werd overgegaan tot de nationalisatie van alle bedrijven, dus ook architectenbureaus. Goedgekeurde architecten en ontwerpers werden ondergebracht in Stavoprojekt, het nationale architectuur- en ontwerpbureau van Tsjechoslowakije. Víšek raakte zijn baan als hoogleraar aan de Technische Universiteit van Praag kwijt – hij was lid van een vrijmetselaarsloge – en zijn architectenbureau kwam in 1949 onder Stavoprojekt te vallen. Víšek kreeg nog wel een aantal grote opdrachten, waaronder het Janáčektheater, maar werd vanwege politieke redenen met vervroegd pensioen gestuurd.

Het Janáčektheater staat inmiddels op de erfgoedlijst van UNESCO. Wie weet dat, ware het IJzeren Gordijn niet dichtgevallen, de naam van Jan Víšek nu net zo veel bekendheid genoot als zijn beroemde tijdgenoten.