Dier, bovendier van Frank Westerman is typisch zo’n boek dat ik leuk vind. Wat geschiedenis, wat geografie, en alles speelt zich ook nog af in Midden-Europa. Wat is er nog meer nodig? Het eigenlijke onderwerp spreekt me minder aan: lippizaners.
Ik heb weinig met paarden, en zeker niet met deze homoparadepaarden par excellence. Maar wat die dieren dan weer voor doldwaze avonturen beleven door de geschiedenis heen, dat is wel weer donders interessant!
De lippizaners en de Spaanse rijscholen – waar de beesten gefokt en getraind worden – waren ten tijde van het Habsburgse rijk echte prestigeobjecten. En eigenlijk zijn ze dat nog steeds. Er was hevige concurrentie tussen stoeterijen uit Kroatië, Slovenië, Tsjechië, Slowakije en natuurlijk Hongarije en Oostenrijk. Kroatië (Lippic) en Slovenië (Lipica) menen beide de oerstoeterij der lippizaners binnen hun landsgrenzen te herbergen. De stadjes staan zich er op voor dat van hun naam het woord lippizaner is afgeleid.
In loop van de geschiedenis zijn de lippizaners bij naderende oorlogsfronten het hele gebied door getransporteerd, in colonne of per trein. Oprukkende Turken, Duitsers, Russen: telkens weer leidde het tot massale lippizaner vluchtelingenstromen. Met name de Russen werden gevreesd, omdat zij – wat nou stamboek? – de paarden zagen als soldatenvoer.
Ook tijdens de burgeroorlogen in voormalig Joegoslavië moesten behalve veel mensen ook lippizaners vluchten voor oorlogsgeweld. Het ging om paarden uit de Kroatische stoeterij van Lippic, die door een Serviër naar Bosnië waren overgebracht toen Kroatië en Servië in oorlog waren. Vervolgens raakte ook Bosnië betrokken bij de oorlog en moesten de paarden verder vluchten naar veiliger oorden.
Een rare Servische snoeshaan dacht rijk te kunnen worden door met de Lippizaners te gaan fokken. De gestolen paarden waren echter uit het stamboek geschrapt, en hun nakomelingen ook. Toen bleek dat ze daardoor zo goed als waardeloos waren, werden de paarden aan hun lot overgelaten. De foto’s en filmpjes van totaal uitgemergelde en tot kannibalisme gemuteerde wrakken van paarden misten hun uitwerking niet. De internationale gemeenschap kwam in actie. Uiteindelijk heeft de stalmeester (een Serviër) wat er nog over was van de kudde teruggevoerd naar de stoeterij van Lippic (Kroatië). Of verklap ik nu te veel?
Een thema dat in het boek een belangrijke rol speelt is erfelijkheid en genetica. Want ja, de Lippizaners zijn ook voortgekomen uit een fokprogramma waarbij op specifieke kenmerken werd geselecteerd. Daarom is het stamboek van een lippizaner nog steeds zo belangrijk, want dat bepaalt de waarde.
Met de genetica gaat het verhaal naar de prachtige Utrechtse ex-broederstad Brno (Moravië), waar monnik Mendel de basis legde voor zijn erfelijkheidsleer, die het fundament vormde onder Darwins evolutietheorie. Als je het over erfelijkheidsleer hebt kom je vanzelf uit bij excessen van de vorige eeuw: eugenetica, Untermenschen, arische fokprogramma’s.
Het boek staat boordevol interessante kroegwijsheden. Wist je dat Frieda van Abba een nakomeling is van een nazi-programma in het in WOII neutrale Zweden, gericht op het kweken van raszuivere ariërs? En wist je dat in nazi-Duitsland de gebroeders Heck in de Berlijnse zoo op last van de nazi’s met een fokprogramma bezig waren om diersoorten terug te fokken naar de oervorm? Een paar van hun best gelukte beesten zijn het konikspaard en het heckrund. Jawel, die lopen nu gezellig rond te struinen bij de Oostvaardersplassen.
Wat ik ook meer dan opmerkelijk vond is dat in de goede oude Sovjet-Unie Stalin had gelast dat Darwin en ook Mendel uit waren en Lamarck in. Een hele school wetenschappers werd – niet voor het eerst en zeker niet voor het laatst – geofferd voor de goede socialistische zaak. Want Lamarck paste veel beter bij het socialistische gedachtegoed, omdat hij er van uitging dat soorten veranderlijk zijn, met de giraffe als good practice: als je maar vaak genoeg naar hele hoge blaadjes hapt dan krijg je vanzelf een lange nek. Dat is natuurlijk fijn als je er op uit bent om de socialistische mens te ontwikkelen. 100 keer beter dan een generatie of wat te moeten wachten tot er toevallig een paar mutaties zijn opgetreden die het mensenras verder brengen.
Wat ook een interessante notie is die in het boek wordt uitgewerkt, is dat veel mensen geneigd zijn om emotioneler te reageren als dieren wat wordt aangedaan dan als dat gebeurt bij mensen. Tsja, het zijn rare beesten, die mensen…
Dier, bovendier
Frank Westerman
➜ 256 pagina’s
➜ 2010
➜ Uitgever: Atlas, Amsterdam
➜ ISBN: 9789045028101
➜ Prijs: € 10,00
➜ ★★★★
🔗 Lees mijn blog
Oostblog 