Wandeling langs de socialistische architectuur van de hoofdstad van Moldavië
Als je van modernistische en brutalistische architectuur houdt, kom je in Chisinau (Moldavië) prima aan je trekken. Langs de hoofdboulevard Stefan cel Mare si Sfint staan veel overheidsgebouwen en publieke gebouwen uit socialistische tijden: hotels, bibliotheken, theaters, cafés. Allemaal van de buitencategorie: groot, indrukwekkend, massief en met vreemde vormen.
Klik in de balk boven de kaart op het pijltje (links) voor een overzicht van de gebouwen en objecten en de route. Klik op het vierkant rechts om de kaart in een volledig venster te openen.
Casa de Moda: geharnast modehuis
De wandeling begint op Bulevardul Ștefan cel Mare și Sfînt nummer 180, bij het Casa de Moda met zijn geharnaste voorkomen. In de tachtiger jaren moest de haute couture van Moldavië blijkbaar goed beschermd worden. Ștefan cel Mare și Sfînt is bij ons beter bekend als Stefan de Grote van Moldavië, een grote held voor Roemenen en Moldaviërs. De hoofdas van Chisinau heette in socialistische tijden natuurlijk Leninboulevard.
Snelle feiten Casa de Moda – Huis van de Mode
➜ Bouwjaar: zeventiger jaren, geopend 1980
➜ Architecten: V. Zaharov, L. Gofman, G. Jinkin
De boekenkast van Moldavië
Direct naast het Casa de Moda staat de Nationale Kamer van het Boek, of romantischer: de Nationale Boekenkamer. Een uitgeverij, een bibliotheek, drukkerij, alles wat met boeken te maken heeft zat er en zit er nog steeds. Met een beetje goede wil zie je een boekenkast in het gebouw.
Nationale Kamer van het Boek | Camera Nationala a Cartii din Republica Moldova
➜ Bouwjaar: 1980
➜ Architecten: V. Zakharov, L. Gofman, A. Jinkin
➜ Bookchamber.md
Ministerie van Landbouw oogt modern
Ik ben zelf erg fan van het gebouw waar het ministerie van Landbouw in is gevestigd. Veel gebouwen waar je vandaag langskomt, kom je op elke site over socialistische architectuur tegen. Dit gebouw niet. Onterecht natuurlijk. Met zijn welgevormde sierlijke in beton gegoten entree en zijn moderne voorkomen en kleurstelling is het een architectonisch sieraad.
Ministerie van Landbouw
➜ Bouwjaar: eind jaren tachtig
➜ Architecten: V. Vaisbein, S. Solhet, A. Smikov
Presidentieel Paleis Chisinau is aardbevingproof
Loop door en je komt langs het Presidentieel Paleis van Chisinau, een übermodernistisch gebouw, wit met aan alle zijden gele spiegelramen. Het Presidentieel Paleis kan een aardbeving van schaal 9 doorstaan. Tijdens de opstanden van 2009 raakte het gebouw echter zo zwaar beschadigd, dat het bijna 10 jaar buiten gebruik was.
🔗 Presidentieel Paleis Chisinau is aardbevingproof
Snelle feiten Presidentieel Paleis
➜ Architecten: Yuri Tumanyan, Arkady Zaltsman, Viktor Yavorsky
➜ Bouwjaar: 1987
Oversized overheid
Tegenover het Presidentieel Paleis – aan de rechterkant in looprichting – staat het Parlementsgebouw – Parlamentul Republicii Moldova – waar vroeger het Centraal Comité van de Communistische Partij, afdeling Moldavië, bijeenkwam. Het Parlementsgebouw is mooi van lelijkheid, met zijn gouden pagode-dak en roze verflaag. Het gebouw raakte zwaar beschadigd bij de opstanden in 2009, net als het er tegenover gelegen Presidentieel Paleis.
Ik vind de overheidsgebouwen van Chisinau nogal oversized voor een land met ruim 3 miljoen inwoners. Ook het Huis van de Regering – Casa Guvernului – heeft weer diezelfde grootheidswaanzinnige proporties, en dat ook nog in die klassiek-moderne stijl waarin de geest van Stalin te ontwaren is. Architect Fridlin was de eerste architect die werd onderscheiden als Distinguished architect of the Moldavian S.S.R. Waar nu een gedenksteen staat voor de slachtoffers van de Sovjetbezetting, stond eerder – uiteraard – een standbeeld van Lenin.
Parlementsgebouw
➜ Bouwjaar: 1976-1979
➜ Architecten: Alexander Cerdanțev en Grigore Bosenco.
Huis van de Regering
➜ Bouwjaar: 1960-1964
➜ Architect: Semyon Fridlin
Vergane romantiek in Guguta
Zo, nu even rustig het Stefan de Grote-park in. Na alle bombast en monumentaliteit komt hier de menselijke maat weer terug. Dit park was echt een park van het volk, en Guguta cafe (voorheen Noroc) was in de jaren zeventig en tachtig dé plek waar men samen muziek luisterde, danste, at, dronk. Iconisch is hier op zijn plaats.
Er zijn nog steeds concerten, de bar is nog steeds geopend, maar de boel is behoorlijk overwoekerd, verwaarloosd en verroest. Natuur en architectuur gaan een duet aan. Ik vind het prachtig! In de ruimte onder de drie bijzondere rok-achtige luifels staan kinderskelters opgeslagen. Helaas is de skelterman niet gecharmeerd van pottenkijkers. Een snelle blik naar binnen laat zien dat het hele interieur nog intact is, alhoewel er natuurlijk sprake van achterstallig onderhoud is.
Snelle feiten Guguta Cafe (voorheen Noroc)
➜ Ştefan cel Mare Park (voorheen Poesjkinpark),
➜ Bouwjaar: 1967, nieuw ontwerp 1979
➜ Architecten: V. Kudinov, V. Zaharov (1967), S. Lebedev, N. Zaporajan (1979)
De betonnen lotus
In het park vind je ook een betonnen lotusbloem. Een bizar object. Lomp en verfijnd. Betonrot en kleur. Dit was vast supermooi, met die fonteinen erbij, maar de romantiek is er nu wel een beetje vanaf.
De drie ondergescheten muzen
Tegenover het Ştefan cel Mare Park staat het Operahuis van Chisinau, Teatrul Național de Operă și Balet Maria Bieșu, gebouwd naar het vanuit Moskou verordonneerde standaardontwerp. Wel met enige aanpassingen, want de balkons aan weerszijden van het gebouw zijn veel breder dan gebruikelijk. Ook het dak valt op, met een bijzondere dakfries met harpen en andere instrumenten, alles in koper.
Aan weerszijden van de entree zijn prachtige reliëfs te zien met de drie muzen van de kunst. Nou ja, prachtig… De rechter is een duivenverzamelplaats en is net als mijn balkon behoorlijk ondergescheten. Wat ook jammer is, is dat de parkeerplaats altijd vol staat. Zo kan je nooit een toffe foto maken!
Nationale Opera en ballet
➜ Architecten: N. Kurennoy, A. Gorshkov
➜ Kunstenaar dakfries (in koper): V. Novikov, N. Sazhina
➜ Bas reliëfs: B. Dubrovin en G. Dubrovina
➜ Bouwjaar: 1980
‘Wat een leuke koekoek zingt’
We wijken even kort van de hoofdboulevard af en slaan voorbij het Huis van de Regering de Poesjkinstraat in. Je komt als snel bij het Nationaal Paleis Nicolae Sulac (Palatul Naţional Nicolae Sulac), genoemd naar de Moldavisch volkszanger Sulac, bekend van zijn hits ‘Wat een leuke koekoek zingt’, ‘Wanneer mijn vader komt’ en ‘In het Prut-bos’.
De architect van het Paleis is Fridlin, die ook het op een kwart steenworp gelegen Huis van de Regering ontwierp. In de Poesjkinstraat is nog meer moois te bewonderen. Schuin tegenover is zo’n typisch brutalistisch monster te zien, met een fraai patroon in gestapelde betonnen ‘krukjes’ en betonplaten met grind. Ook de vijftiger jaren zijn vertegenwoordigd: als je goed kijkt zie je de hamer en sikkel in de top van het de mooie klassieke Stalinistische gebouw aan het begin van de Poesjkinstraat (links).
Nationaal Paleis Nicolae Sulac
➜ Bouwjaar: 1972-1974
➜ Architect: Semyon Fridlin
Vuurvliegje en Din Hol
Loop nog een klein stukje door en je komt langs het Poppentheater Licurici, symmetrisch opgetrokken uit brutalistisch beton met de bijpassende romantische naam Licurici: vuurvliegje. Vuurvliegje is verbonden met de bibliotheek Din Hol (Libraria Din Hol), dat in dezelfde stijl is gebouwd.
De schakers van Eminescupark
Ga terug naar de hoofdboulevard en sla daar rechtsaf. Je komt al snel langs een klein parkje met een standbeeld van de vermaarde dichter-romanticus Eminescu, die in Roemenië en Moldavië een grote held is. In het park zijn mannetjes aan het schaken en je kunt er allerlei kunstzinnige rommel kopen. Naast het park is het klassiek aandoende Eminescu Theater gevestigd.
Brutalistisch arendsnest
Als je doorloopt zie je, voordat de boulevard naar links afbuigt, een blikvanger van jewelste: het MoldTelecom gebouw, waar iedere aficionado van brutalistische architectuur op kickt. Vroeger zat er het Ministerie van Communicatie van Moldavië, en dan weet je wel wat daar gecommuniceerd werd.
De luifel is grandioos en het gebouw wordt getooid door een brutalistisch arendsnest. Rechts naast de ingang is een wand met azuurblauwe glasstenen, die mooi afsteken tegen de grijsheid van het beton.
MoldTelecom
➜ Voorheen laboratorium en productiecentrum van het Ministerie van Communicatie
➜ Bouwjaar: eind zeventiger jaren
➜ Architecten: A. Kireyev, I. Dorofeyev en S. Mukhin.
Steek het kruispunt over en vervolg je weg. Aan je rechter hand zijn Sovjetflats opgesierd met bijzondere vrouwensculpturen, die een perfecte overgang verzorgen voor een bezoek aan het Centrul Expozițional Constantin Brâncuși, een galerie ter ere van de beroemde Frans-Roemeense kunstenaar, wiens werken onder meer in Pompidou en MoMa te bewonderen zijn.
De galerie is gevestigd aan het Plein van de Verenigde Naties – Piața Națiunilor Unite – waar gebouwen uit de verschillende periodes van de USSR-tijd zijn te zien. Er is een monument ter ere van Moedertje Rusland en het Rode Leger, dat Moldavië in 1944 bevrijdde van de nazi’s. Daarachter prijkt de Academie van Wetenschappen van Moldavië in typische vroege Sovjet-stijl. Ook in Hotel Chisinau, hoewel wat Leidsepleinerig verpest, zie je nog steeds de gloriedagen van de Sovjet-Unie terug.
Hotel National: broedplaats voor zwaluwen
Aan het plein staat ook het skelet van Hotel National, het voormalige InTourist Hotel, ooit de hipste plek Chisinau. Nu is het er een treurige bedoening: een van betonrot vergeven gebouw, volledig gestript, met een treurige tot vuilnisbelt verworden ex-fontein ervoor. De zwaluwen zijn in ieder geval hartstikke blij met het hotel, dat een perfecte broedplaats vormt.
Er zijn toch plannen het hotel weer te reanimeren. Ik vraag me af of het ooit wat gaat worden met het hotel. Moldavië is van heel Europa het land dat de minste toeristen trekt, en dat gat niet snel veranderen, hoewel Moldavië een prachtig land is en Chisinau een aangename stad waar genoeg te doen is.
Hotel National (voorheen Intourist)
➜ Bouwjaar: 1974
➜ Architecten: A. Gorbuntzov, V. Shalagynov.
➜ Ingenieurs: Y. Skrinski, V. Ivenko, T. Derkacenko
Hotel Cosmos en boeren idylle
Hotel National heeft, als het ooit in ere hersteld wordt, ook een zeer nabije concurrent: hotel Cosmos, ook zo’n grootheidswaanzinnig Sovjethotel in de beste brutalistische traditie, met prachtig gevormde balkons en ‘Cosmos’ in megaletters op het dak.
In Sovjettijden had het hotel, zomer of winter, altijd een goede bezetting. Het was een luxehotel, vlakbij station en vliegveld. De Sovjet-Unie hoefde niet te concurreren met bestemmingen buiten de eigen invloedszone, wat het een stuk makkelijker maakte om een hotel rendabel te houden. En rendabiliteit bestond trouwens niet onder het socialisme.
Cosmos is nog wel – of weer – in gebruik als hotel. Het interieur van de entree en kamers is deels nog in oorspronkelijke staat, maar de boel wordt gerestyled. Doodzonde! Ik weet niet wat er nog over is, maar je moet er snel bij zijn, wil je je laven aan een kamer met ouderwets Sovjetinterieur en bed met spiraalmatras en ingebouwde radio.
Links van het hotel zie je een prachtig mozaïek van een man en vrouw, omgeven door agrarische vergezichten en dieren, waaronder twee ooievaars. Het mozaïek – getiteld ‘de legende van Chisinau – dateert van 1973 en is een stuk ouder dan het hotel, dat pas in 1983 gereed kwam, na een bouwtijd van acht jaar.
Hotel Cosmos
➜ Bouwjaar: 1974-1983
➜ Architecten: B. Banykin, I. Kolbayeva
Mozaïek Legende van Chisinau
➜ Jaar: 1973
➜ Kunstenaar: Mikhail Burya
De toegift: Hidropompa
Bij Hotel Cosmos begint uiteraard de Youri Gagarinboulevard. Als je die inloopt – de straat naar rechts – zie je de ingang naar de Hidropompa, met een poort met watergolfjes in verschillende tinten blauw en een staalbetonnen afdak dat op zeer artistieke wijze aan het vergaan is. De toegift van deze wandeling.
Aardbeving maakt schone lei voor stadsplan
Chisinau werd in 1940 getroffen door een zware aardbeving en de oorlog zelf deed de rest. Chisinau kon na WOII met een schone socialistische lei beginnen. Alexey Shchusev, een van de hofarchitecten van de Sovjet-Unie en ontwerper van Lenins mausoleum, ontwierp het nieuwe stadsplan. In de jaren vijftig had de Stalinistische architectuur de overhand (zie bijvoorbeeld het voetbalstadion), in de jaren zestig werd er fabrieksmatig gebouwd in prefab systeembouw, in de jaren zeventig werd het modernistischer en brutalistischer.
Oostblog 