De beste musea van Gdansk

Gdansk, de Poolse havenstad, heeft voor elke toerist wat te bieden. Goedkoop bier, alles voor uw vrijgezellenfeest, een prachtige historische binnenstad en een aantal toffe musea. De musea die zijn gewijd aan Solidarność en WOII zijn fantastisch. Ze zijn beide gevestigd in een oversized brutalistisch gebouw, dat op zichzelf al genoeg aanleiding is voor een bezoek. Sala BHP is minder brutalistisch, maar het gebouw zelf is historisch interessanter: hier ontstond vakbond Solidariteit. Een andere historische plek is Westerplatte, waar de eerste slag van WOII plaatsvond. Vandaag 80 jaar geleden.

Op het plein voor de toegangspoort naar Stocznia Gdańska (Werf van Gdansk) staat een monument ter nagedachtenis aan de 45 arbeiders die in 1970 in Polen omkwamen bij de stakingen tegen de verhoging van de voedselprijzen. Met grof geweld sloegen het leger (27.000 man) en speciale politie-eenheden (5.000 man) de massale protesten neer. Wie denkt dat de stakingen en strijd op de werven van Polen iets van de jaren tachtig is, die heeft het mis.

Hijskranen, Wałęsa en een stripfiguurgeneraal

Iedereen van mijn generatie – de generatie die naar de middelbare school ging in de jaren tachtig – kent wel de beelden van de machtige kranen op de werf als decorstukken voor een opstand; van Wałęsa die mensenmassa’s toesprak; van de maffe stripfiguurgeneraal Jaruzelski. Stocznia Gdańska is een van de plekken waar mensen met gevaar voor eigen leven geweldloos verzet boden tegen de dictatuur.

Museum Solidarność en Museum Sala BHP zijn gewijd aan deze strijd.

Museum Sala BHP: de geboorteplek van Solidarność

Sala BHP is een historische plek voor Gdansk en Polen. Hier kwam het stakingscomité van de werf samen, en hier werd op 3 augustus 1980 de Overeenkomst van Gdansk getekend, het startpunt voor Vakbond Solidariteit (Solidarność).

Het museum is gevestigd in het gebouw van de BHP: Bezpieczeństwo i higiena pracy, ofwel ‘veiligheid en gezondheid op de werkvloer’. Dat zal nodig zijn geweest op de werf. Het was zware en gevaarlijke arbeid.

Het museum is klein maar fijn, maar vanwege de geschiedenis van het gebouw een bezoek meer dan waard. Vlakbij is ook de plek waar Wałęsa een van zijn bekendste toespraken hield. Ik vermoed dat ook Wałęsa in het nabije Bufet u Kazia wel eens koffie of bier heeft gedronken, of een bratwurst met kartofski heeft gegeten.

Museum Sala BHP
➜ ul. ks. Jerzego Popiełuszki 6, 80-864 Gdańsk
🔗 Website Sala BHP

Museum Solidarność

Het Museum Solidarność is gevestigd in het Centrum voor Europese Solidariteit, een nieuw gebouw aan de rand van de werf van Gdansk. Voor het ontwerp van het brutalistisch gebouw diende een schip in aanbouw als inspiratie. De buitenkant is bekleed met roodroestig plaatstaal. Net als bij een schip staan slechts weinig muren en onderdelen waterpas.

Van binnen oogt het centrum een stuk transparanter, vriendelijker en lichter dan van buiten. Lichter door de glazen lichtinlaat en lichter in sfeer door het groendesign: klimplanten en daalplanten.

Het museum vertelt het verhaal van Solidarność in al zijn facetten. Van de geboorte (in Sala BHP dus) van Solidarność en wat daaraan vooraf ging. Over de samenwerking van havenarbeiders, intellectuelen en de katholieke kerk in de strijd tegen de socialistische dictatuur. Paus Johannes II is heel belangrijk geweest voor de gebeurtenissen in Polen, en daarom staat zijn bekende Pausmobiel tegenwoordig in het museum.

Solidarność groeide direct na oprichting als kool en was niet langer de vakbond van de havenarbeiders, maar ook van de boeren. Al snel waren 10 miljoen Polen lid van Solidarność. Solidarność vormde een te groot risico voor het socialistische regime. Onder druk van Moskou werd in 1981 de staat van beleg afgekondigd, een jaar later werd de vakbond verboden. Solidarność leefde daarna een ondergronds bestaan, maar werd eind jaren tachtig sterker toen Jaruzelski de teugels liet vieren.

Wat Solidarność deed, is voor mij een blauwdruk voor geweldloos verzet. Voor een revolutie tegen beter weten in, voor opoffering, voor samenwerking tussen onmogelijke partners. Een strijd met als uitgangspunten fundamentele geweldloosheid, realisme in je eisen en moraliteit: laat de onderdrukker zien wat zijn beleid betekent voor de gewone man. Dit museum moet je echt zien!

Museum Solidarność
➜ pl. Solidarności 1, 80-863 Gdańsk
➜ Architecten: Wojciech Targowski, Piotr Mazur, Antoni Taraszkiewicz, Paweł Czarzasty
🔗 Website van Centrum voor Europese Solidariteit

Struinen over de Leninwerf

Het bezoek aan Museum Solidarność en Sala BHP kun je mooi combineren met een struintocht over de voormalige Leninwerf (Stocznia Gdańska). Het goed georganiseerde verzet kreeg daar een gezicht in de persoon van de eerste Poolse president van na de val van het socialisme: Lech Wałęsa.

Veel van de machtige kranen zijn nog in bedrijf, maar je ziet ook enorme schepen die men vergeten is af te bouwen, en die nu wegroesten en overwoekerd raken. Een deel van de havenloodsen heeft inmiddels een culturele bestemming gekregen, veel havenloodsen hebben geen enkele bestemming, behalve een lotsbestemming: vergaan.

Een deel van het terrein is te bezoeken, maar op het eiland, waar de eigenlijke werf is gevestigd, mag je niet komen. Ik heb niet geprobeerd of je wordt tegengehouden als je de brug naar het eiland oversteekt en langs de slagboom loopt, misschien valt het mee.

Museum van de Tweede Wereldoorlog

In 2017 was ik rond de viering van 100 jaar onafhankelijkheid, op 11 november, in Gdansk. Ook in het eerder dat jaar geopende Museum van de Tweede Wereldoorlog waren er feestelijkheden en veel militair vertoon.

Het WOII-museum is erg groot en brutalistisch. Er wordt gewerkt met tijdsloten. Dat is nodig gezien de opbouw van het museum. Je volgt een route door de krochten van het gebouw, waar huizenblokken en gevels zijn nagebouwd en je je soms in een filmdecor waant voor een oorlogsfilm. In alle opzichten een indrukwekkend museum.

Museum over de Tweede Wereldoorlog
➜ pl. W. Bartoszewskiego 1, 80-862 Gdańsk 
➜ Architecten: Wojciech Targowski, Piotr Mazur, Antoni Taraszkiewicz, Paweł Czarzasty
🔗 Website Muzeum 1939

De eerste slag van WOII: Westerplatte

Als je je toch verdiept in Gdansk en Polen tijdens WOII, dan is een boottocht naar Westerplatte een logisch vervolg. Hier vond de eerste slag van de Tweede Wereldoorlog plaats. Hitler wilde de Freie Stadt Danzig inlijven. Een historische plek dus, met een groot monument.

🔗 Lees mijn blog Westerplatte: de eerste slag van WOII