Of Belgrado een fietsstad is, durf ik niet te zeggen, maar langs de rivieren kan je mooi en rustig fietsen. En er is genoeg te zien. Deze fietstocht van ongeveer 20 kilometer volgt voor een groot deel de Donau en de Sava. Je fietst langs brutalistische en modernistische bouwwerken en socialistische monumenten.
Klik in de balk boven de kaart op het pijltje (links) voor een overzicht van de gebouwen en objecten en de route. Klik op het vierkant rechts om de kaart in een volledig venster te openen.
Fietsen huren in Belgrado
Aan de oostelijke oever van de Sava, nabij Brankov Most (brug) is een fietsverhuur (zie kaart). Er zijn er ongetwijfeld meer, maar hier heb ik mijn fiets gehuurd. Fiets langs de oever van de Sava van de brug af. En dan bedoel ik: met de brug in de rug. Je fietst langs oude loodsen, die nu zijn omgebouwd tot hippe restaurants, en komt verschillende monumenten tegen.
Brutalistisme in optima forma
De Sava komt uit in de Donau. Je blijft de oever volgen tot je bij het vreemd gevormde, over het fietspad hangende, Sportcentrum Milan Muskatirovic bent. Joegoslavisch brutalisme in optima forma. Je kunt nog een stukje doorrijden langs de Donau, maar het fietspad loopt dood op industriële haventerreinen. Kortom: draai om en fiets terug.
🔗 Lees mijn blog: Sportcentrum Muškatirović: Tito vond hem mooi
De megadome van het beursgebouw
Als je van heen-en-weerfietsen houdt, blijf Donau en Sava, nu aan je rechterhand, volgen. Een leuke route. Je fiets langs je fietsverhuurder en onder de Brankov Most door. Volgt het fietspad. Er wordt enorm gebouwd in de ‘uiterwaarden’ van de Sava dus er is waarschijnlijk al weer heel veel veranderd sinds ik er in 2016 was. Je fietst over de Sava Promenade langs jachthavens, hippe tenten en een nieuwerwets tuibrug à la De Zwaan.
De beursgebouwen van Beogradskog sajma zijn niet te missen. Vooral Hala 1 is bijzonder, met de wereldrecord-houdende dome in 109 meter voorgespannen beton.
Snelle feiten Hala 1, Beogradskog sajma
➜ Architecten: Branko Žeželj en Milorad Pantović
➜ Bouw: 1954-1957
BIGZ: van modernistisch monument tot culturele hotspot
Schuin tegenover de beurs, aan de andere kant van de niet-oversteekbare Bulevar vojvode Mišića, staat het modernistische BIGZ-gebouw. BIGZ – Beogradski izdavačko-grafički zavod – was lange tijd de belangrijkste drukkerij van Joegoslavië en de Balkan. Een architectonisch monument. Tegenwoordig is het verwaarloosde gebouw een culturele hotspot en huist de New Serbian Scene er.
Snelle feiten BIGZ-gebouw | Zgrada BIGZ-a
➜ Architect: Dragiša Brašovan
➜ Bouw: 1934-1941
Nukkige oudere liftboy
Fiets terug langs de oevers van de Sava. Bij de brug Brankov most kun je de lift nemen van waterniveau naar brugniveau. Er is een liftmeneer die tegen betaling de lift bedient. Wee je gebeente als je zelfs maar aanstalten maakt om de lift zelfstandig te gebruiken. De al wat oudere liftboy kan slecht tegen afwijzing en ja… waarom zou je geen geld vragen voor het op een knopje drukken van een lift die twee niveaus bedient?
Staro Sajmište: beurs, concentratiekamp en artistieke broedplaats
Ga als je de brug over bent linksaf de straat Sajmište in. Je ziet al snel een rare bouwvallige toren. De toren was het middelpunt van het oude tentoonstellingsterrein van Belgrado – Staro Sajmište – dat vlak voor WOII werd geopend. Tijdens WOII werd het een concentratiekamp, tegenwoordig is het een broedplaats voor kunstenaars. Een bijzondere historische plek.
🔗 Lees mijn blog: Staro Sajmište: beurs, concentratiekamp en kunstenaarskolonie
Museum als kristal of juweel
Via een straatje zonder naam keer je terug naar de Sava en volg je de oever naar links, onder Brankov Most door. Na een tijdje zie je links het opvallende gebouw van het Museum voor Moderne Kunst, samengesteld uit driehoeken, asymmetrische ruiten en nog meer al dan niet logische bouwvormen. Een kristal of juweel, als je de bijnamen mag geloven. In 2016 werd er driftig gerenoveerd, inmiddels is het museum weer geopend voor publiek.
Snelle feiten Museum voor Moderne Kunst
➜ Architecten: Ivan Antić en Ivanka Raspopović
➜ Bouw: 1960-1965
➜ Website: Muzej savremene umetnosti
Večna vatra: een niet eeuwige eeuwige vlam
Iets minder brutalistisch, maar historisch zeker interessant, is het monument de Eeuwige Vlam in het Park van de Vriendschap. Een monument ter herinnering aan de slachtoffers van de NAVO-bombardementen in 1999. Het monument komt uit de koker van Mirjana Marković, de vrouw van Slobodan Milošević. Het monument riep nogal wat weerstand op en was onderhevig aan vandalisme. De vermeend eeuwige vlam werd gedoofd. Op Wikipedia staat een mooi artikel over het monument.
Tesla en Palata Srbija
Fiets verder langs de Donau. Je kunt directs langs het water fietsen of over de Tesla Boulevard, genoemd naar Belgrado’s beroemdste nog levende ex-bewoner. Je fietst langs de achterkant het Paleis van Servië, Palata Srbija, een enorm gebouw waar de regering en verschillende ministeries zijn gevestigd.
Het oorspronkelijke ontwerp was, geheel volgens de toen heersende Sovjetnorm, in socialistisch realistische stijl, maar toen Tito in 1948 brak met Stalin kwam er een redesign naar modernistische snit met een vleugje classicisme. Het interieur schijnt fantastisch te zijn: het beste van wat Joegoslavië in die tijd te bieden had. En dat was niet gering. Ik weet alleen niet of het gebouw te bezoeken is.
Snelle feiten Palata Srbija
➜ Architect: Mihailo Janković. Andere ontwerpers: Vladimir Potočnjak, Anton Urlih, Zlatko Nojman, Dragica Perak
➜ Bouwperiode: 1947-1959
➜ Oppervlak: 65.000 m²
7,5 voor megahotel Jugoslavija
Een eindje verder, ook weer aan de Donau, staat nog zo’n monster van een gebouw, in dezelfde stijl als Palata Srbija: het aloude voormalige luxehotel Jugoslavija. Echt zo’n hotel waarvan je denkt: iets kleiner was ook best gezellig geweest. Het hotel kan wel een opfrisbeurtje gebruiken. De westvleugel is getroffen bij NAVO-bombardementen in 1999.
Doelwit was de van genocide verdachte militieleider Arkan, die onder meer verantwoordelijk wordt gehouden voor het afslachten van 250 Kroaten in het ziekenhuis van Vukovar, Kroatië. Hij had enige tijd zijn hoofdkwartier in Jugoslavija, samen met zijn Arkan Tijgers, die in die tijd actief waren in Kosovo.
Ik heb maar weinig good cases gezien waar het gaat om dit soort oversized socialistische luxehotels. Het lukt zelden om investeerders te vinden die hun wilde plannen om een megahotel te revitaliseren, ook daadwerkelijk uitvoeren. Wat meestal gebeurt, is dat een hotel gekocht wordt, er beloftes worden gedaan voor enorme verbouwingen en opknapbeurten die niet worden uitgevoerd, waarna het hotel jaren verder verloedert en vervolgens weer wordt doorverkocht aan een volgende investeerder. Same old song… Hotel Jugoslavia is wel gewoon in gebruik en krijgt toch een 7,5 bij Booking.com. Boeken dus!
Snelle feiten Hotel Jugoslavija
➜ Hoofdarchitect: Lavoslav Horvat.
➜ Architecten en designers: Milorad Pantović, Vladeta Maksimović, Miroslav Janković, Ivan Antić
➜ Opening: 1969
Fiets door langs de rivier en sla na een tijdje de Stevana Markovića in. Je komt uit op Avijatičarski trg: het vliegeniersplein met een monument.
Modernistische hoofdkwartier van de luchtmacht
Aan het plein ligt ook het Hoofdkwartier van de Luchtmacht. Een bijzonder, modernistisch gebouw uit de jaren dertig. Ook dit gebouw is getroffen dor NAVO-bombardementen. Het was in 2016 nog steeds niet volledig in gebruik. Aan symboliek geen gebrek bij dit gebouw: een vliegtuig, arenden en Icarus vormden de inspiratie voor het Luchtmachthoofdkwartier.
🔗 Lees mijn blog: Het Luchtmachthoofdkwartier: een gehavend modernistisch monument
Utopische architectuur in blokvorm
Zonder dat je het door hebt gehad, ben je inmiddels door Blok 15, 14, 17, 13 en 10 gefietst. Novi Beograd is ingedeeld in blokken met elk een eigen architectonische stijl. En nummer. Wat overheerst zijn brutalistische torenflats in bizarre vormen. Aan achterstallig onderhoud geen gebrek.
Mooi of lelijk, Novi Beograd is een proeftuin geweest voor de utopische brutalistische architectuur van Joegoslavië. Een strak gepland nieuw stadsdeel dat modern en monumentaal moest worden. En dat is het ook geworden. Alhoewel op sommige plekken de verloedering toeslaat. Je kunt het vergelijken met de Bijlmer of Overvecht: wijken waar goede bedoelingen in beton werden gegoten, maar goede bedoelingen… de weg naar de hel is ermee geplaveid.
Volg de Bulevar Mihajla Pupina tot aan de rotonde en neem daar de tweede afslag. Je ziet al van verre de megahoge Genex Tower, de Westelijke Stadspoort. Met stip het het opvallendste gebouw van Novi Beograd, deze Siamese tweelingtorenflat. Idioot groot en met een vliegende schotel die de twee torens verbindt.
🔗 Lees mijn blog: De Westelijke Stadspoort: een brutalistisch welkom!
Beursgebouw Sava Centar: ultiem seventies
Fiets als je bent uitgekeken over de Bulevar dr. Zorana Đinđića terug richting centrum. Sla aan het einde rechtsaf en links zie je dan Sava Centar, het gigantische beursgebouw dat in korte tijd uit de grond is gestampt voor de OVSE-top van 1977. Sava Centar is een brutalistisch stijlicoon. Ga er naar binnen om je te vergapen aan de kroonluchters, plastic sierelementen, de typografie, de kleurstelling: meer seventies wordt het niet.
🔗 Lees mijn blog: Sava Centar: het betonnen schip van vrede
Fiets als je uit het Sava Centar komt rechtsaf over de Milentija Popovića naar Brankov Most en laat je door de liftboy weer afzetten op de oostelijke oever van de Sava, waar je je fiets hebt gehaald. Belgrado, ik zou er prima een week kunnen rondfietsen.
Meer lezen
Toward a Concrete Utopia: Architecture in Yugoslavia, 1948–1980
Martino Stierli
➜ 228 pagina’s
➜ 150 kleurenfoto’s, 85 zwartwitfoto’s
➜ 31 x 25,4 cm
➜ 2018
➜ Uitgever: MoMa, New York
➜ ISBN: 9781633450516
➜ Prijs: €60
➜ ★★★★★
Dit boek verscheen als onderdeel van een tentoonstelling in MoMa, New York over Joegoslavische architectuur. Joegoslavië bewandelde de derde weg, tussen west en oost in. De architectuur vond er ook een eigen weg. Internationale stromingen in design en architectuur werden tot een eigen vorm gesmeed met modernistische en brutalistische inslag. Deze utopische architectuur werd ook geëxporteerd naar landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, waar hun postkoloniaal utopia in beton gegoten werd.
De foto’s in het boek zijn prachtig en ook meer gericht op (interior) design dan de meeste architectuurboeken. De geschiedenis van de utopische modernistische architectuur wordt uitgebreid beschreven. Een aantal thema’s wordt nader uitgewerkt, zoals socialistische huisvesting en de wederopbouw van Skopje na de aardbeving. In een aantal cases studies wordt de bouwgeschiedenis van verschillende prominente modernistische gebouwen ontleed tot aan de bouwtekening toe. Een absolute aanrader voor iedereen die meer wil weten over de utopische achtergronden van de modernistische brutalistische architectuur van Joegoslavië.
Oostblog 