30 jaar na de Baltische Weg
Vandaag 30 jaar geleden protesteerden zo’n 2 miljoen Balten tegen de overheersing van de Sovjet-Unie. Hand in hand vormden ze een gigantische menselijke keten – de Baltische Weg – die de hoofdsteden Tallin, Riga en Vilnius met elkaar verbond. De beelden gingen de hele wereld over. De inzet: onafhankelijkheid. Dat was moeilijk te verkroppen voor de Sovjet-Unie. In 1991 werd door militair ingrijpen gepoogd de onafhankelijkheid van Litouwen terug te draaien. Het was echter te laat om het tij te keren.
De datum van de Baltische Weg was 23 augustus 1989, exact vijftig jaar nadat Hitler en Stalin in het Molotov-Ribbentroppact – bij een potje Risk – Oost-Europa verdeelden. De Baltische staten vielen ten prooi aan de Sovjet-Unie.
Gorbatsjovs Glasnost en perestrojka zorgden ervoor dat eind jaren tachtig ondergrondse hervormingsbewegingen bovengronds kwamen. In Litouwen was de grootste hervormingsbeweging Sąjūdis. Die wist steeds meer mensen op de been te brengen en werd steeds radicaler in zijn eisen. De Sovjets traden niet op bij demonstraties, waardoor het zelfvertrouwen verder toenam. De eis werd: onafhankelijkheid.
De Baltische Weg was een schot in de roos. Het vreedzame en zeer mediagenieke protest miste zijn uitwerking niet. De hele wereld keek mee. Gorbatsjov had al snel door dat er geen houden aan was.
Op 11 maart 1990, na de eerste vrije verkiezingen verklaarde Litouwen zich, als eerste Sovjetrepubliek, formeel onafhankelijk van de Sovjet-Unie. Formeel, want er was buiten de Sovjet-Unie gerekend. De Sovjettroepen waren nog niet vertrokken.
De Sovjet-Unie vreesde voor een – voor de gelegenheid van Eisenhower geleend – domino-effect, als eenmaal een republiek zich losmaakte. Er werd geëist dat de onafhankelijkheidsverklaring werd teruggedraaid. Sovjet-troepen traden begin januari 1991 hard op tegen demonstranten in Vilnius. Rond het Parlementsgebouw – de Seimas – en de Televisietoren werden barricades opgeworpen door demonstranten. Tussen 11 en 13 januari kwamen de gevechten tot een hoogtepunt, waarbij 14 doden vielen en honderden gewonden. Bij het Parlementsgebouw is een monument voor de gevallenen. Ook zijn er gedenkzuiltjes op de plek van de barricades.
Moskou zag al snel in dat Litouwen een verloren zaak was en zag af van verder militair ingrijpen. De onafhankelijkheid was daarmee een feit. Het duurde nog tot 31 augustus 1993 vooraleer alle Sovjettroepen waren vertrokken. In 2004 trad Litouwen toe tot de NAVO en de EU. Risk van de buitencategorie. En er kan altijd een nieuw spel worden gestart.
Inspiratie voor het ontwerp van het Parlementsgebouw lijkt te zijn geput uit het stadhuis van Boston uit 1968, een icoon van de brutalistische architectuur. In de voormalige Sovjet-Unie, maar ook in de niet-communistische wereld, zijn veel overheidsgebouwen te vinden waarvoor Boston model lijkt te hebben gestaan. Of is het stadhuis van Boston eigenlijk een niet-kerkelijke remake van Le Corbusiers beroemde Couvent Sainte-Marie de La Tourette nabij Lyon? Gereed in 1960, dus zeker niet besmet door de geest van Boston.
Snelle feiten Parlementsgebouw – Seimo Rūmai
➜ Bouwjaar: 1976-1980
➜ Architect: Algimantas en Vytautas Nasvytis
Oostblog 