Roadtrip door Georgië per marsjroetka

In de voormalige Sovjetrepublieken laten veel mensen zich openbaar vervoeren in een marsjroetka: een taxibusje met een vaste route, maar zonder vaste haltes. Enorme aantallen in West-Europa afgedankte Ford- en Volkswagenbusjes, die niet eens in de buurt van een milieuzone mogen komen, slijten roet uitbrakend hun oude dag op de hobbelige wegen van Georgië, bestuurd door maniakale chauffeurs. Reizen per marsjroetka is eerder een belevenis dan een ontspannen wijze van vervoer. Doen dus!

De busjes die je ziet rijden zijn voor het overgrote deel afkomstig uit Duitsland, Nederland en het Verenigd Koninkrijk. De chauffeur van mijn marsjroetka heeft een verkleurd geel petje op van Istbouwbedrijf.nl. Hij rijdt, zoals de meeste Georgiërs, met ware doodsverachting. Aan de achteruitkijkspiegel hangen kruizen en iconen van heiligen, die waken over bestuurder en inzittenden.

Langer dan drie tellen achter een traag rijdende vrachtwagen blijven hangen is geen optie, ook als je niet ziet wat er aankomt. Invoegen is een kwestie van durf. Iedereen voegt zich organisch naar andermans grillen, vaak met wat getoeter en gescheld. Koeien grazen gezellig langs de kant van de weg en drentelen, als ze dat uitkomt, doodgemoedereerd de weg over alsof er geen verkeer is. Je kan zien dat de gemiddelde Georgiër ervaring heeft met het ontwijken van koeien.

Het busje stopt op volstrekt willekeurige plekken, net hoe het uitkomt, net waar iemand in of uit wil stappen. Dat kan bij een afrit zijn, maar net zo makkelijk ergens langs de weg, vluchtstrook of niet, of op of onder een viaduct.

Per marsjroetka van Kutaisi naar Tbilisi

Ik heb zelf behoorlijk gezocht naar het centrale busstation, waar de marsjroetka naar Tbilisi vertrekt. Hopelijk helpt dit om hem te vinden.

Waar vertrekt de marsjroetka van Kutaisi naar Tbilisi?
Neem in Kutaisi vanaf Busstation 1, bij de Rode Brug, een bus naar het centrale busstation. Zeg dat je naar Tbilisi wilt, koop en kaartje, stap in, stap uit waar iedereen uitstapt. Vraag aan de eerste de beste chauffeur ‘Marsjroetka Tbilisi’ en je wordt verwezen naar het juiste busje. Het blijft opletten, het is redelijk vaag, er spreken weinig mensen Engels en het Georgische schrift is volstrekt onbegrijpelijk.

Waarom Kutaisi?
Wizzair vliegt vanaf Eindhoven voor een habbekrats naar Kutaisi, de tweede stad van Georgië. Van daaruit reis je per marsjroetka voor veel minder dan een habbekrats in een halve dag naar Tbilisi (240 km).

Agglomeratie en assen

Al vrij snel nadat we uit Kutaisi vertrokken zijn, komen we militaire voertuigen tegen. Georgië is nog steeds in een koude oorlog verwikkeld met Rusland, of Abchazië, of Zuid-Ossetië, of allemaal. Half open vrachtwagens vervoeren verdacht jonge militairen. Dit zijn zeker niet de enige militairen die we onderweg tegenkomen.

Langs de weg is van alles te koop in hutjes, marktkraampjes en winkeltjes. Als geograaf – en misschien ook als mens – zie je hier de ruimtelijke weerslag van de agglomeratie- en de assentheorie. De mensen houden zich natuurlijk niet aan die theorieën, maar doordat mensen doen wat ze doen, ontstaat een ruimtelijk weerslag waar je een steekhoudende theorie over kunt bedenken.

Honing, amforen, churchkhela

Het lijkt wel of de bewoners van de verschillende dalen afspraken hebben gemaakt wat hun dalspecifieke USP is. In het ene dal wordt voornamelijk honing aangeboden, in het volgende terracotta amforen in alle soorten en maten, waarin in Georgië nog op antieke wijze wijn wordt gemaakt. Dan weer kom je in een churchkhela-dal, waar deze Georgische energy bar de kraampjes siert: vrolijk gekleurde strengen (wal)noten aan een touwtje die door een badje ingedikt druivensap zijn gehaald.

Je steekt een rivier over en ineens zie je louter pompoenen en meloenen in alle maten en kleuren, netjes opgestapeld en uitgestald. Het volgende dal: creatief macraméwerk is hier het ding; schommelstoelen die meer schommel zijn dan stoel, hangen te pronken aan boomtakken. Ook zie je langs de kant van de weg hele warme bakkertjes, met een ronde aardewerken oven in het midden van hun met schoorsteen afgetopte huisjes. Heerlijk brood! Mocht je marsjroetka er stoppen, neem het ervan.

Marsjroetka of Matroesjka?
Marsjroetka klinkt als Matroesjka, de vrolijke Russische poppetjes waar een poppetje in zit waar weer een poppetje in zit waar een poppetje in zit ad infinitum…. Marsjroetka is de afgekorte vorm van маршрутное такси (marshrutnoye taksi), letterlijk routetaxi, logischer vertaald als lijntaxi.

Zeg nooit Matroesjka tegen een Marsjroetka! Denk aan marsroute als je niet op Marsjroetka kan komen en je ezelsbrugt je veilig Georgië door.

Kronkelrivier Example

We rijden door een grote groene vallei met plukjes huizen, meestal met vierkante golfplaten daken. Indrukwekkende bergen flankeren de route. Het dal wordt smaller en smaller, we rijden hoger en hoger en de weg wordt kronkeliger en kronkeliger. De rivieren hebben zich heel diep uitgesleten, meanderend door de berg. Door het gekronkel steek je binnen een kilometer vier keer hetzelfde riviertje over.

De Georgiërs zijn heel consequent met het plaatsen van riviernaambordjes op elke plek waar je een rivier oversteekt. De riviernaam staat er in het Georgisch en in het Engels op, maar ik weet niet zeker of elke riviernaam klopt: op een aantal bordjes staat Riv. Example.

De weg is voor verbetering vatbaar. Alleen het laatste deel, in de bredere vallei nabij Tbilisi, lijkt op een echte snelweg. Daar schiet het lekker op.

Nieuwe Zijderoute in ontwikkeling

Overal langs de route wordt gewerkt aan weg, bruggen en tunnels, en wel door Chinese ingenieurs en bouwvakkers die in Chinese prefabdorpjes wonen en gebruik maken van Chinees materieel. Vooral in het centrale, meest bergachtige deel houden ze flink huis. De vallei wordt omgeploegd, bergen worden ondertunneld, rivieren volgeplant met betonnen pijlers voor fly overs.

China investeert enorme bedragen in de Georgische wegen omdat Georgië een belangrijke schakel vormt in de Nieuwe Zijderoute, die China met de EU verbindt en waarvoor een compleet nieuwe zeehaven in de Zwarte Zee wordt aangelegd in het onooglijke stadje Anaklia.

Toiletpapier met absorptiefactor 0

Hoe moet dat nou met alle kraampjes en winkeltjes langs de weg als er een snelweg van wordt gemaakt? Als de auto’s over een fly over voorbij vliegen? Als je geen tussenstop meer maakt bij een van de bistro’s, voor een hapje en een drankje en een sanitaire stop bij toiletten die zo stinken dat je acuut meelij krijgt met de toiletjuffrouw van dienst, die toiletpapier verkoopt met absorptiefactor 0.

Als ik me gemangeld – ik mocht op het klapstoeltje – uit het busje hijs stap ik uit op het hectische busstation van Tbilisi. Getoeter, geschreeuw, getrek, geduw, stof, hitte, wolken uitlaatgassen. In een moment van zwakte houd ik een taxi aan – later ontdek ik dat de metro vlakbij is – die me heel beschaafd naar mijn eveneens zeer beschaafde hotel brengt. Een douche, een ijskoud biertje en ik ben helemaal klaar voor avondlijk Tbilisi.

Garages voor marsjroetka’s

Op een van mijn wandelingen, een paar dagen later, op zoek naar een brutalistische Sovjet-garage uit de zeventiger jaren, raak ik in een wijk verzeild waar straat na straat, zijstraat na zijstraat, alleen maar garages en aanverwante bedrijfjes zijn gevestigd. Het zijn bijna allemaal kleine en ouderwetse garages. In een stad van 1,4 miljoen inwoners en heel veel stokoude busjes zijn garages hard nodig. Op de terugrit naar Kutaisi begaf mijn marsjroetka het en moest ze worden vervangen. We stopten op de vluchtstrook, iedereen verliet het busje, en ik dus ook maar. Is dit nou het eindstation, zo vroeg ik mij af. Nee, de bus kon eenvoudigweg niet verder. Gelukkig stond er al een marsjroetka te wachten die het wel deed.

De Sovjet-garage is een topattractie voor wie van welgevormd beton houdt. Als je zoekt op Sovjet- of brutalistische architectuur in Georgië dan kom je deze garage gegarandeerd tegen. Een van de architecten ervan, Aleksi-Meskhishvili, ontwierp ook het Schaakpaleis en Sportpaleis van Tbilisi.

Snelle feiten Sovjet-parkeergarage
➜ Bouwjaar: 1970
➜ Architecten: G. Kurdiani, V. Aleksi-Meskhishvili, G. Mebuke

De garage bestaat uit twee prehistorische slakkenhuizen, die zijn verbonden door een bijna geheel door klimop bekleed halve maantje, dat eerder Amsterdamse School aandoet dan Sovjet-modernistisch.

De parkeergarage doet me denken aan die nabij Hoog Catharijne, waar we vroeger parkeerden als we met het gezinnetje gingen winkelen. Altijd op de bovenste onoverdekte verdieping, zodat je draaierig en lichtelijk misselijk begon aan het bezoek aan het winkelhart van Nederland.

Als ik toen – zeg 11 jaar – een tekening had moeten maken van die parkeergarage, dan was er ongetwijfeld iets uitgekomen als deze brutalistische Sovjet-versie. Zonder de wijnranken dan.