Het Topshuis is een opvallende verschijning op Neeltje Jans. Als je langs de Zeeuwse kust over de N57 van eiland naar eiland hopt, doemt een imposante beige-grijze betonnen doos op. In het Topshuis bevindt zich De Knop die moet worden ingedrukt om de schuiven van de Oosterscheldekering te laten zakken bij terreurdreiging vanuit zee. Maar de bediencentrale is ook zelfdenkend: komt het water in de Oosterschelde boven de 3 m boven NAP, dan gaan de enorme schuiven automatisch dicht.
De Oosterscheldekering maakt deel uit van onze legendarische Deltawerken, die in 1986 in gebruik werden genomen: ‘De Deltawerken zijn voltooid’, aldus koningin Beatrix. Het oorspronkelijke plan was om de Oosterschelde helemaal af te sluiten. Men had al vijf van de negen kilometer afgedamd toen in de jaren zeventig, onder druk van visserij en milieuorganisaties, werd besloten de Oosterschelde niet verder af te dammen, maar een waterkering met schuiven te gaan gebruiken. Op werkeiland Neeltje Jans werden de schuiven, pijlers en funderingsmatten gemaakt voor de waterkering, waarvoor een betonfabriek, een asfaltinstallatie, werkhavens en wegen werden aangelegd.
Het Topshuis is ontworpen door architect Wim Quist. Quist heeft iets met waterwerken. Het project waar hij naam mee maakte is Waterzuivering Berenplaat, die met zijn fraai gevormde brutalistische bouwwerken niet voor niets de Waterkathedraal wordt genoemd.
Het Topshuis bestaat uit twee betonnen dozen, een grote platte met daarop een kleinere drie verdiepingen hoge doos. Twee wenteltrappenhuizen zijn aan de hoge doos bevestigd en zijn met hun halfronde vorm de enige elementen die de rechthoekigheid doorbreken. Oké, voor de oplettende kijker zijn ook de schoorstenen niet rechthoekig, eerder Gaudi-esk. Het gebouw maakt een gesloten indruk: gesloten gevels van grijsbruine betonplaten met enkele horizontale glasstroken erin. Typisch brutalistische kenmerken.
De bediencentrale staat er volkomen op zijn plek in die desolate windhoek op de asfaltdijk van Neeltje Jans: helemaal in proportie, in een logisch lijnenspel, perfect aansluitend bij het kleurpalet van een sombere dag in maart aan de Zeeuwse kust. Een gebouw dat in staat geacht mag worden om hoogst persoonlijk water te keren.
Ook in het ontwerp van de pijlers dacht Quist mee. Voorbij het Deltapark staat een eenzame pijler die nu in gebruik is als klimmuur. Hier zie je goed hoe groot en massief de pijlers zijn. Dit was de reservepijler, die werd gemaakt voor het geval er een pijler niet goed was. De 65 pijlers zijn tot 40 meter hoog en tot 18.000 ton zwaar. Er is wat massa voor nodig om de kracht van het water te weerstaan. De 45 meter brede schuiven kunnen omhoog en omlaag worden geschoven door hydraulische cilinders. Je kan zien hoe diep het water is aan de hoogte van de cilinders: hoe hoger die uitsteken, hoe dieper het water.
Je kunt een mooi rondje lopen over Neeltje Jans, dat inmiddels van werkeiland is geëvolueerd tot recreatiepark – Deltapark Neeltje Jans – en natuurgebied met vers uitgegraven kreken, en met veel mooiere stranden dan je zou verwachten van een voormalig werkeiland. Dat denken er meer, waardoor het er ook in het hoogseizoen redelijk rustig schijnt te zijn. Kortom: niets staat een combi-bezoek natuur, strand, kindervermaak en brutalisme in de weg.
Snelle feiten Topshuis, Neeltje Jans
➜ Architect: Wim Gerhard Quist
➜ Start ontwerp: 1976
➜ Oplevering: 1987
➜ Brutality: ★★★
➜ Website Topshuis.nl
Om en rond het Topshuis
Oostblog 