Brutalisme in Nederland: Gemaal Parksluizen in Rotterdam

Architectonische potpourri aan de Coolhaven

De lezers van Oostblog komen geregeld met tips van brutalistische gebouwen die niet mogen ontbreken op mijn blog. Zo kwam ook Gemaal Parksluizen in Rotterdam tot me, dat sinds begin dit jaar de status heeft van gemeentelijk monument. Ik was het sluizencomplex alweer compleet vergeten toen ik er dit weekend toevallig tegenaan liep. We waren op weg naar het veel nieuwere en veel hippere Little C, de prijswinnende lieveling van de hedendaagse architectuur. Het ronde machinegebouw van Gemaal Parksluizen doet me sterk denken aan het fantastische brutalistische hoofdpostkantoor van Skopje, Noord-Macedonië. En daarmee scoor je punten op de brutality-index van Oostblog.

Gemaal Parksluizen bestaat uit een rond machinegebouw met een slakkenhuisachtige plattegrond. De sluiswachter heeft vanuit het uitstekende driehoekige machinistenvertrek uitstekend zicht op de Coolhaven. Via de trap tegen de ronde buitenwand aan komt de sluiswachter bij de rechthoekige sluiswachterswoning met woonkamer, keuken en drie slaapkamers. Aan de buitenkant van de slaapkamerramen hangen vergane rietgordijntjes. Om het complex heen staan lelijke hekken en het terrein ervoor lijkt een grote zandbak, in afwachting van wat komen gaat. Misschien dat de monumentenstatus tot bouwactiviteit gaat leiden.

Het gehele complex is uitgevoerd in onbewerkte gewapend beton met ribbeltjes waarin de textuur van de bekisting te zien is. Inderdaad, prachtig béton brut. Of zoals de ontwerper zelf het in 1974, geheel in de geest van het brutalisme, zo treffend weet te zeggen:

De profilering van het buitenoppervlak blijkt nu na een vijftal jaren goed aan zijn doel te beantwoorden en ‘mooi’ verouderend en vervuilend te werken.

Environmental Design (bron: Wederopbouw Rotterdam)

De architect van de sluis, Joost van der Grinten, richtte in 1970 met Leo Heijdenrijk en Louis Manche het architectenbureau Environmental Design op. Parksluizen dateert van daarvoor: de bouw ervan was van 1964-1968. Van der Grinten is de grondlegger van de faculteit Industriële Vormgeving van de TU Delft. Met Environmental Design ontwierp hij ook op structuralistische leest geschoeide woonwijken, zoals de LEGO-woningen in Dordrecht, die zijn opgebouwd uit prefab betonnen LEGO-stenen. Dat industriële zit zo te zien ook in vormgeving en constructie van de woningen. En te mooi om niet te vermelden: Van der Grinten nam ontslag bij de TU toen hij 44 was en wijdde zijn verdere leven – aldus Wikipedia – aan zijn grote liefde: vioolbouwen.

Gemaal Parksluizen detoneert met de omliggende nieuwbouw van Little C, de wederopbouw van de Machinist en het GEB-gebouw uit 1929-1931 aan gene zijde van de Coolhaven. Op de achtergrond doet Maaskants Euromast een duit in het zakje, tegenover het gemaal bevindt zich de van veraf mooie, van dichtbij behoorlijk lelijke Deense matrozenkerk. Het is een gezellige architectonische potpourri daar aan de Coolhaven.

De nieuwe wijk Little C – Little Coolhaven – won de Rotterdamse Architectuurprijs, zowel bij de vakjury als het publiek. Het is ook echt een toffe wijk; de tuinman van dienst draait overuren, al het groen staat er prachtig bij. De huizenblokken in warm baksteen zijn verbonden met luchtbruggen om er ook in de hoogte een wijk, een eenheid van te maken. Ik denk dat Herman Hertzberger met zijn pleidooi voor ‘ruimte voor ontmoeting’ er blij mee zal zijn. Ik moet bij Little C ook denken aan de uiterst brute Nutsubidze luchtbrugflats in Tbilisi, Georgië. Maar of daar de inspiratie vandaan komt, betwijfel ik.

De Machinist is een archetypisch wederopbouwgebouw uit 1952 waar lange tijd de machinistenschool was gehuisvest. Architecten zijn B.J.K. Crameren en Cornelis Elffers, dezelfde Elffers die de brutalistische Woudestein Campus van de Erasmus Universiteit ontwierp. Je kunt bij de Machinist ook heerlijk eten aan de waterkant. Probeer de scheermessen maar eens!

Kortom: Gemaal Parksluizen en omgeving vormen een uitgelezen mogelijkheid om vrienden of familie in een gematigd brutalistische setting mee te nemen in jouw liefde voor ruw beton.

Snelle feiten Gemaal Parksluizen
➜ Architect: Joost van der Grinten, ingenieursbureau Dwars, Heederik & Verheij
➜ Bouw: 1964-1968
➜ Gemeentelijk monument
➜ Brutality ★★★★

Meer lezen

• WikiPedia Gemaal Parksluizen
• Wikipedia Joost van der Grinten
• Platform Wederopbouw Rotterdam, Gemaal Parksluizen

LEGO-woningen, Dordrecht