Betontour Den Haag: ‘Van Arskerk is de bom!’

Het was tof, tot de volgende!

Op zaterdag 8 oktober was de Brutalistische Betontour in Den Haag. Na de succesvolle eerste editie van 2021, waarin het bruutste van Utrecht en Amsterdam werd aangedaan, mocht nu de Hofstad zich verheugen in de komst van zo’n 30 brutalistas, betonfetisjisten en andere liefhebbers van alles wat bruut is. En in Den Haag is genoeg bruuts te zien. Oostblog en Eastpackers sloegen weer de handen ineen voor Betontour nummer 2.

De tour start bij Den Haag centraal. Jos van Eastpackers geeft met baby Anne op zijn buik de aftrap, waarna de experts van de dag, architect Maarten Nieuwenhuize, planologe Caroline van Campen en ikzelf, de boel overnemen.

Rond het centraal station zijn nog een paar relicten te zien van het brutalistische megaproject van Van der Gaast en Hans Bak. Het stationsgebouw met kantoortorens, Stichthage, is bekleed met platen grindbeton en vormt een betonnen muur van ruim 100 meter breed en 60 meter hoog. Vanaf het verhoogde platform voor het openbaar vervoer leiden een aantal stoere aan betonrot lijdende trappen naar de perrons.

Snelle feiten Stichthage
➜ Architecten: Koen van der Gaast en Hans Bak
➜ Jaar: 1970-1975
➜ Adres: Koningin Julianaplein 10 | Den Haag NL
➜ Brutality ★★★

Op het stationsplein staat ook Bellevue, waar tegenwoordig Staedion huist. Ook dit kantoor naar ontwerp van architectenbureau Hornstra, Verschoor en Key is bekleed met platen prefab beton en komt in de lijst van Bruut, atlas van brutalisme in Nederland. De plannen om hier twee megalomane torenflats te bouwen van 180 meter hoog staan in de ijskast sinds er twintig meter van de bouwhoogte af ging.

Snelle feiten Bellevue
➜ Architecten: Architectenbureau Hornstra, Verschoor en Key
➜ Jaar: 1974-1976
➜ Adres: Koningin Julianaplein 2 | Den Haag NL
➜ Hoogte: 30,6 meter
➜ Brutality ★★★

Meer over beide gebouwen in mijn eerdere blog

We gaan de woonbuurt Bezuidenhout-west in. Bijzonder dat zo centraal zo’n wijkje te vinden is. De bewoners kregen het voor elkaar dat hun wijk niet werd afgebroken ten faveure van kantoorbouw. In 1978 werd de wijk ‘verbloemkoold’ naar ontwerp van Bram van Hengel van architectenbureau Groep 5, die ook de term ‘positief ghetto’ bedacht voor dit geïsoleerde wijkje.

Volgende stop is Zendmast Bezuidenhout uit 1965, met zijn 100 meter (later verhoogd tot 133 meter) lange tijd het hoogste gebouw in Den Haag tot in 1998 de kantoortoren Castalia werd gebouwd. Met de techniek van glijbekisting werd in twee maanden de toren uit de grond gestampt. In 1969 was ook de telefoon-districtscentrale klaar, verbonden met de toren via geinige luchtbruggen. Op het terrein van KPN is nog een bijzonder sculpturaal muurtje in betonelementen te zien.

Snelle feiten Zendmast Bezuidenhout
➜ Architecten: Architectenbureau Hornstra, Verschoor en Key
➜ Jaar: 1965
➜ Adres: Pr. Beatrixlaan 400 | Den Haag NL
➜ Hoogte: 100 meter, later verhoogd tot 133
➜ Brutality ★

Het gebouw waar sinds 1980 het Koninklijk Conservatorium was gevestigd is ontworpen door van architect Lé Waterman. Dit gebouw komt, net als Bellevue en Stichthage, ook zeker in Bruut, onze Atlas van brutalisme in Nederland. Waterman ontwierp een gesloten gebouw. Gesloten om geen last te hebben van de herrie van de drukke Utrechtsebaan. De ook gesloten balkons in de gevel verspringen over de verdiepingen als waren het muzieknootjes. De dragende constructie van het gebouw is in het zicht gelaten, verder is er veel betonsteen gebruikt. Inmiddels zijn de studenten verhuisd naar een nieuw gebouw en staat Watermans meesterwerk op de nominatie voor sloop.

Snelle feiten Koninklijk Conservatorium, Den Haag
➜ Architect: Leo Waterman
➜ Bouw: 1976-1980
➜ Adres: Juliana van Stolberglaan 1 | Den Haag
➜ Brutality ★★★

Na een korte koffiepauze stappen we stevig door richting het tijdelijke onderkomen van de Tweede Kamer van architect Dick Apon. Bijnamen genoeg voor dit gebouw: de mammoet, apenrots dan wel Aponrots en legodoos. B67, zoals het gebouw heet, is inderdaad op een lego-achtige manier opgebouwd, met prefab betonnen delen in 1000 verschillende versies. Het beton is wit gepigmenteerd en heeft daardoor een iets minder bruut karakter.

Snelle feiten Tweede Kamer, voorheen van het ministerie van Buitenlandse Zaken.
➜ Architect: Dick Apon (Apon Van den Berg ter Braak en Tromp)
➜ Bouw: 1974 – 1984
➜ Bezuidenhoutseweg 67 | Den Haag
➜ Brutality ★★★

We komen langs nog een ministerie: het ministerie van Financiën, van Jo Vegter. Dit gebouw was oorspronkelijk erg bruut, maar is recent compleet gedebrutaliseerd en voorzien van een glasfaçade. Voor de oplettende kijker is er hier en daar nog wat beton te happen, er zijn zelfs prefab panelen in would be béton brut op de gevel geplakt, maar daar trapt een serieuze brutalista natuurlijk niet in (alhoewel je die ook prima voor hout kunt aanzien…)

De voormalige Amerikaanse Ambassade van beroemde brutalist Marcel Breuer is tegenwoordig te bezoeken als culturele hotspot, maar vandaag even niet vanwege de Haagse Museumnacht. De VS vroegen na WOII de grootste moderne architecten om hun ambassades te bouwen als toegankelijke visitekaartjes voor Amerika als brenger van democratie en hoeder van mensenrechten. Enkele decennia later waren het onneembare bunkers.

Na nog een stief half uurtje lopen zijn we bij het Hoofdkantoor van politie. Dit gebouw bestaat uit twee delen, die duidelijk uit verschillende periodes stammen, maar wel van dezelfde architect zijn: Wouter van de Erve. Het oudste deel is typisch wederopbouw met prefab schokbetonnen panelen en als pièce de résistance de entree met een fenomenaal betonreliëf van Jan Kuiper en Ootje Oxenaar, de ontwerper van de laatste generatie guldenbiljetten: de snip, vuurtoren en zonnebloem. Het nieuwste deel heeft voor de bijnaam ‘Het Zandkasteel’ gezorgd: kleur en vorm doen denken aan een kasteel met erkers en andere kasteeldingen.

Een beveiliger neemt zijn taak erg serieus en sommeert ons geen foto’s te maken van het gebouw. En eigenlijk ook om op te donderen. De politie is al gebeld. Tsja, een groep van 30 brutalistas, het zijn niet per se revolutionaire types – louter goed volk – maar je moet zo’n beveiliger altijd serieus nemen. Zeker in Turkije, Rusland of Noord-Korea.

Een verhitte busreis brengt ons naar de Pastoor Van Arskerk, het hoogtepunt van de dag. We worden prettig rondgeleid door een zeer deskundig iemand, die ons alles kan vertellen over de grillen en grollen van Aldo van Eyck. Het was zijn eerste kerk en hij was niet gelovig, dus enige hulp was welkom. Dat kreeg hij van Dom Hans van der Laan, een grootheid van Bossche School die veel invloed had op de naoorlogse katholieke kerkenbouw.

Van buiten is het een grijze raamloze doos van betonsteen, van binnen is het een prachtig spel van licht door de ruw betonnen lichtkokers in combinatie met IKEA-lampen. Iedereen is het erover eens: dit is te gek om te zien en de verhalen zijn tof. De Van Arskerk is de bom!

Pastoor van Arskerk, Den Haag 
➜ Architect: Aldo van Eyck
➜ Bouw: 1969
➜ Adres: Aaltje Noordewierstraat 6, Den Haag
➜ Gemeentelijk monument
➜ Brutality ★★★★

Na nog een wandeling richting zee komen we bij Widerstandsnest 67, een kloek partijtje bunkers van de Atlantikwall die enigszins tot mijn verbazing en lichte ontreddering grotendeels uit baksteen blijken te bestaan. Onze rondleiders zijn enthousiast, onze kijk op de Nederlandse geschiedenis dreigt welhaast te kantelen en dit stelsel aan gangen en kamers, waar toch ook heus heel veel beton in is vergoten, is indrukwekkend. Een mooie afsluiting van een dagje betontouren door het Haagse.

In de strandtent waar we eindigen, onder het genot van een bokje, regent het sterke betonverhalen. Iedereen heeft genoten van de dag, het gezelschap en vooral het beton. Al snel dringen zich de prangende vragen op: wanneer is de volgende betontour? En waar gaat die heen? Rotterdam wordt genoemd, Delft, Eindhoven. Dat er een komt is zeker, wanneer en waarheen? Blijf ons volgen!

Wie zo lang niet kan wachten, kan altijd eerst nog een Betontour XL doen van 13-15 januari 2023 in brutalistisch Belgrado met Eastpackers.

Zelf lopen?

Solo is natuurlijk een stuk minder gezellig en je krijgt de verhalen over de gebouwen niet mee, maar wil je deze tour zelf doen dan is hier de kaart. Met ook nog een aantal gebouwen waar tijdens de tour geen tijd voor was.