Op nieuwjaarsdag reizen we af naar Garath, een voorstad van Düsseldorf die begin jaren zestig uit de grond is gestampt. Op deze dag doet het niet heel gezellig aan. De voor het bejaardencentrum Sint Hildegardis ontworpen woningen staan er treurig bij, de betonnen balkons en uitstulpingen zijn schmutzig en met mos bedekt. Via een poortje komen we op het centrale plein. Links staat de kapel, rechts de kerk. De kapel ziet er uit alsof die door neanderthalers uit een rots is gehouwen. De kerkzaal heeft een grotachtige allure, alsof je in een steengroeve bent beland. Een betongroeve dan. Kerk, kapel en bejaardencentrum vormen een brutalistisch Gesamtkunstwerk van betonnen kerkenbouwer Gottfried Böhm.
De kerkdeur is ‘los’. We gaan naar binnen. Een man blaast de kaarsen uit die voor de nieuwjaarsdienst zijn ontstoken. Hij maakt daarbij gebruik van een allerhandigst blaasinstrument met een bolletje als van een toeter. De kerk is een bizarre asymmetrische mengelmoes van materialen, kleuren en vormen: geneste massieve betonnen kubussen, onregelmatig gerangschikte kegels, ronde ‘kasteeltorens’ in baksteen.
Gottfried Böhm ontwierp dit stedenbouwkundig ensemble van kerk, kapel en bejaardentehuis. Böhm combineerde zichtbeton en baksteen om zijn basisidee, een ontwerp volgens de plattegrond van een middeleeuwse stad, in een brutalistische jas te gieten. De twee verdiepingen hoge woningen van het bejaardentehuis vormen een kasteelmuur met ronde hoektorens en poorten, de betonnen balkons en uitsteeksels lijken op kantelen.
Binnen de ‘stadsmuur’ staan de parochiekerk St. Matthäus, die overal bovenuit steekt, en de St. Hildegardiskapel, die is verbonden met het bejaardentehuis, dat nu wordt gebruikt voor de opvang van Oekraïense vluchtelingen. De Altenheimkapelle is een op het oog massieve blok zichtbeton op een eveneens betonnen steel. Het uitstekende klokkentorentje laat zien dat het hier om een kapel gaat, niet om een rots. De Hildegardiskapel is de miniatuurversie van Böhms legendarisch ‘betonrots’ bij de Maria Koningin van de Vredekerk in Neviges, 35 km verderop nabij Wuppertal. De kapel is niet meer in gebruik.
De kerk werd in 1989 gerenoveerd. Het beton moest nodig worden opgepoetst en gerepareerd. Bij die renovatie werden ook delen van het exterieur en interieur van de kerk geschilderd in banen rood, wit en blauw. De betonpuristen sloegen op tilt, maar het grijs van het zichtbeton heeft nog steeds by far de overhand en de gekleurde banen passen prima bij het rode baksteen en het rode meubilair.
Achter de kerk bevindt zich een treurig noodlijdend winkelcentrum, om de hoek bij een welgevormde betonnen wenteltrap. Daar wordt ook gebouwd aan de nieuwe pastorie die qua ontwerp prima past bij het ensemble. De nieuwe pastorie werd ontworpen door Büro Gottfried Böhm, waarvan de naamgever in 2021 overleed op de voor een kerkenbouwer en mens gezegende leeftijd van 102 jaar.
Snelle feiten St. Matthäuskerk en kapel St. Hildegardis, Garath, Düsseldorf
➜ Architect: Gottfried Böhm
➜ Bouw: 1968-1972
➜ Adres: Rene-Schickele-Straße 6, Garath, Düsseldorf
➜ Brutality ★★★★★
Oostblog 