Op zoek naar Frans brutalisme

Wandelen langs béton brut van Parijs

Parijs: Eiffeltorens, Notre Dames, Sacré-Coeurs, noem het allemaal maar op. Maar Parijs is ook een van de bruutste steden van Europa. Met de Carte Paris Brutaliste in de hand en wat metrokaartjes kun je je te buiten gaan aan voluptueus beton van het bruutste soort. De modernistische gebouwen van onder meer Le Corbusier en Niemeijer zijn vaak wat verder van de tourist-trapzone verwijderd. En het is niet alleen maar grauwheid, grijsheid en betonrot. Sommige van de modernistische gebouwen hebben een zeventiger jaren science-fictionchic.

In de jaren zestig en zeventig breidde Parijs sterk uit. Die stadsuitbreidingen zijn vaak op brutalistische leest geschoeid. Brutalisme leent zich goed voor een grootschalige systematische aanpak. Het meeste beton zie je dan ook in het suburbane gebied, de voorsteden, les banlieues. Hele stadswijken werden uit de grond gestampt, met woonflats, gemeentelijke voorzieningen en nieuwe stadhuizen (Hôtel de Ville).

Mijn drie favoriete brutalisme wandelingen

Met de Carte Paris Brutaliste (Brutalist Paris Map) in de hand – van Blue Crow Media, die nog veel meer toffe kaarten hebben voor architectuurwandelingen wereldwijd – heb ik in januari en februari van dit jaar drie wandelingen gemaakt. Alle drie zeer de moeite waarde!

1. Bobigny: een nieuwe stad in beton
2. Créteil: de kooltjes aan het meer
3. Cité Universitaire: studentenstad met veel Le Corbusier

Klik in de balk boven de kaart op het pijltje (links) voor een overzicht van de gebouwen en objecten en de route. Klik op het vierkant rechts om de kaart in een volledig venster te openen.

Meer lezen

Brutalisme is…
Meer lezen over kenmerken, materialen en geschiedenis van het brutalisme als stroming is de architectuur?
➜ Lees meer

Atlas of Brutalist Architecture – Phaidon
➜ 560 pagina’s
➜ 1000 zwartwitfoto’s
➜ 34 x 24 cm
➜ Januari 2018
➜ Uitgever: Phaidon Press Ltd, New York
➜ ISBN: 9780714875668
➜ Prijs: €125
➜ ★★★★★
🔗Lees mijn blog

SOS Brutalism: a global survey
Oliver Elser, Philipp Kurz, Peter Cachola Schmal
➜ 535 pagina’s
➜ 31 x 24 cm
➜ november 2017
➜ Uitgever: Park Books
➜ ISBN: 9783038600756
➜ Prijs: €59
➜ ★★★★
Vuistdik brutalistisch vormgegeven boek, dat onderdeel was van een tentoonstelling in het Deutsches Architekturmuseum in Frankfur am Main (2017). Het SOS in de titel staat er niet voor niets: veel brutalistische gebouwen worden met de dood bedreigd. Het is geen fotoboek, veeleer een doorwrocht architectuurboek met essays en casestudies over verschillende essentiële bouwwerken van over de hele wereld. Wat betekent dat er ook heel veel brutalistische usual suspects niet instaan. Als je op zoek bent naar een overzicht dan is The atlas of brutalist architecture de keuze.
In tegenstelling tot de meeste fotoboeken over brutalistische architectuur staan in SOS Brutalism veel historische foto’s, ook van het interieur, met uitgebreide beschrijvingen. Dat maakt het tot een mooie toevoeging aan mijn Oostblog Bieb, en ik citeer er graag uit in mijn blogs.

Meer foto’s

Bobigny: een nieuwe stad in beton

Bobigny is een ruim 50.000 inwoners tellende noordoostelijke voorstad –banlieue – van Parijs met een hoge werkloosheid (20%) en veel armoede. Het maakt deel uit van Seine-Saint-Denis, volgens The Guardian “…is (it) seen as a lawless breeding ground for hooliganism and drug trafficking”. Ik heb er weinig van gemerkt; tijdens de wandeling door Bobigny heb ik me niet onveilig gevoeld.

Nog een paar opvallende faits divers over Bobigny: Jacques Brel overleed er en tot 1970 stond er een fabriek waar Dinky Toys werden gemaakt van Franse automerken. Tot zover Bobigny. Nu de wandeling.

1. Centre Commercial Bobigny

Vanaf metrohalte Bobigny-Pablo Picasso loop je westwaarts langs het Centre Commercial, een brutalistische moloch van een winkelcentrum die niet voldoet aan algemeen geldende architectonische schoonheidsidealen, maar als je van versleten corduroy-beton houdt – ja, dat bestaat en staat voor geribbeld beton! – en strakke rechte lijnen, dan kun je je hart ophalen.

2. Hôtel de Ville Bobigny

Het stadhuis van Bobigny – Hôtel de Ville – grenst aan het Centre Commercial. Het is een schoolvoorbeeld van brutalistische architectuur, met zijn – wederom – corduroy-beton in combinatie met béton brut: onafgewerkt beton waarin de houtstructuur van de mallen waarin het beton is gegoten, nog te zien is.

Van bovenaf lijkt het een blokkendoos, met een rondje en een driehoek die deels rust op een langwerpige zeshoek. De zijden van de driehoek zijn licht binnenwaarts gebogen en bekleed met afgeronde betonnen elementen die me aan de beroemde wc-brilflat in Wroclaw, Polen, doen denken.

Loop via de ‘fly over’ onder de achterpoten van het gebouw door naar de voorkant. Via een loopbrug steek je hier de Leninboulevard over richting torenflats.

Snelle feiten Hôtel de Ville Bobigny
➜ Architect: Marius Depont, Michel Holley
➜ Opening: 1974
➜ Adres: 31 Avenue du Président Salvador Allende, 93000 Bobigny, Frankrijk
➜ www.val-de-marne.gouv.fr

3. Flats aan de Avenue Paul Eluard

Avenue Paul Eluard is een verhoogde voetgangerspassage tussen de hoogbouwflats door. De flats zijn recent opgeknapt, maar om nou te spreken van een gezellige levendige buurt gaat te ver. Een winkelcentrumpje met als basismateriaal golfplaat is half afgefikt, wat een prachtig kleurenspel oplevert tegen de saaie tonen van de flats.

We zijn net de Leninboulevard overgestoken, in deze flatwijk zijn zowaar socialistische inrichtingselementen te vinden, zoals een waarachtig mozaïek en agitatiepropaganda ter vorming van de jeugd. De betonnen zitjes zijn prachtig vormgegeven en prachtig van kleur. Comfortabel zijn ze niet, maar ja, brutalisme en comfort, een lastig stel.

4. Eglise Saint André de Bobigny

Loop door tot je niet verder kunt, ga onder het plateau door en sla linksaf, in de richting waar je vandaan kwam. Steek weer de Leninboulevard over en rechts zie je de Eglise Saint André de Bobigny, die door dezelfde architect is ontworpen als het stadhuis van Bobigny. Dit keer gebouwd in hout en beton. De kerk is het bewijs dat je met beton alle kanten op kan. Ook organische afgeronde vormen zijn goed mogelijk. De kerk dateert uit 1980, maar op deze plek staat al sinds de 11de eeuw een kerk.

Snelle feiten Eglise Saint André de Bobigny
➜ Architect: Marius Depont
➜ Opening: 1988
➜ Adres: 5 Avenue Karl Marx, 93000 Bobigny, Frankrijk
➜ http://bobigny93.catholique.fr/

5. Bourse du Travail

De kerk ligt aan de Avenue Karl Marx, we waren al de Boulevard Lenin overgestoken, voor de Bourse du Travail steek je de Avenue Jean Jaurès over, genoemd naar een Franse socialist uit de jaren dertig. In een buurt met zulke namen past een architect met een socialistisch hart: de Braziliaan Oscar Niemeyer, een van de godfathers van de moderne architectuur. Niemeyer was in 1964 Brazilië ontvlucht na een staatsgreep en zocht zijn refuge in Frankrijk, waar hij een drietal gebouwen ontwierp, waarvan twee in Parijs.

In de omheinde tuin van de Bourse du Travail staat een betonnen gevaarte, een futuristische zeeslak. Het blijkt een auditorium te zijn. Ik had er graag een kijkje genomen, maar de hekken zijn en blijven gesloten. Het zwart van de originele belettering in een verzonken betonnen geul bladdert af. Bij de onderzijde van het hoofdgebouw zie je hoe brut het beton is: de houtstructuur van de bekisting waarin het beton is gegoten, is duidelijk te zien. De spiegelende vliesgevel met betonnen staanders oogt modern en contrasteert met de betonnen buitenwereld.

Snelle feiten Bourse Départementale du Travail de la Seine Saint Denis
➜ Architect: Oscar Niemeyer
➜ Bouw: 1974-1978
➜ Adres: 1 Rue de la Libération, 93000 Bobigny, Frankrijk

6. Toegift: Hoofdkwartier van de Communistische Partij Frankrijk

Deze wandeling is klaar, maar ik heb nog wel een toegift, ver van Bobigny. In het hippe Belleville staat het Hoofdkantoor van de Communistische Partij van Frankrijk. Het is ook een gebouw van Niemeyer, dat veel lijkt op de Bourse du Travail, en het heeft ook een monumentenstatus. Ook hier staat een vreemd gevormd auditorium in de tuin, als een half begraven ei van een megalosaurus. Daarin bevindt zich een pracht van een vergaderzaal, waar menig Franse landdag zal hebben plaatsgevonden.

De golvende spiegelende vliesgevel wordt gedragen door vijf betonnen pilotis, geheel volgens punt 1 van Le Corbusiers vijf kenmerken van modernistische architectuur. Ook een daktuin lijkt aanwezig te zijn. Aan punt 3, 4 en 5 wordt ook netjes voldaan.

• 

• 

• 

We hadden het geluk dat we het hoofdkantoor binnen mochten. Zowel buiten als binnen zijn alle betonnen oppervlakken uitgevoerd in prachtig béton brut, helemaal volgens de stijlgids van het brutalisme. Van binnen is het gebouw een parel. De zitjes zijn wonderschoon, evenals de ruw betonnen tafels. De entree naar het auditorium ziet eruit alsof het de ingang naar een ruimteschip is.

De Franse Communistische Partij is inmiddels zo gekrompen dat ze te klein is geworden voor het monumentale gebouw. Er zijn nu ook bedrijven in het pand gevestigd en er wordt bijverdiend door het sciencefiction-achtige auditorium te verhuren als decor voor modeshows van Gaultier en Prada. Als je zo diep zinkt is het hoog tijd voor een communistisch réveil.

Helaas is het auditorium – en ook het gebouw zelf – vrijwel nooit te bezoeken. Zo blijft er in ieder geval een goede reden om weer terug te keren naar Parijs.

• 

• 

• 

Le Corbusiers ‘Vijf punten van een nieuwe architectuur’
1. Poten die het gebouw dragen (les pilotis).
2. Plat dak met daktuin.
3. Skeletbouw waardoor alle verdiepingen vrij zijn in te delen.
4. Vliesgevels zonder dragende functie, zodat lichte materialen zoals glas kunnen worden gebruikt.
5. Panorama-ramen.

• 

• 

• 

• 

• 

Snelle feiten Siège ud Parti Communiste Français
➜ Architecten: Oscar Niemeyer, Jean Deroche, Paul Chemetov
➜ Bouwjaar: 1965-1980
➜ Adres: 2 Place du Colonel Fabien, 75019 Paris | Frankrijk
➜ http://paris.pcf.fr/