Foto’s van Gebouw A van Radio Kootwijk kom je op social media geregeld tegen in groepen die zich wijden aan brutalistische architectuur. De plaatsers krijgen dan vaak de wind van voren. Gebouw A is weliswaar gebouwd in gewapend beton, maar: brutalisme ≠ beton! Het door Julius Luthmann ontworpen gebouw is een van bekendste voorbeelden van art-decoarchitectuur in Nederland.
Of art deco… In het monumentenregister staat art deco niet eens genoemd. ‘Symbolisme met elementen van de Amsterdamse Schoolarchitectuur en het Duitse expressionisme’ heet het daar. De symboliek komt terug in de vorm van het gebouw: een sfinx, die je pas ziet als je het doorhebt. Ook de reliëfs bij de entree en aan de achterkant doen faraonisch aan.
Luthmann liet zich verder inspireren door het Großfunkstation van Telefunken bij Nauen. Ook zijn er in Gebouw A Scandinavische invloeden en invloeden van de Berlijnse School te zien, zo lees je elders weer. Een internationale architectonische potpourri dus. Expressionisme, Amsterdamse School en art deco: stijlen die op ondoorgrondelijk wijze door elkaar heen lopen.
Ik dacht dat Gebouw A in zijn eentje Radio Kootwijk was, maar neen: Gebouw A is slechts een van de gebouwen die tezamen het voormalige zenderpark Radio Kootwijk vormen.
In 1918 werden 150 Amsterdamse werklozen naar Kootwijk gedirigeerd om daar 450 hectare bosgebied te ontginnen voor de bouw van een zenderpark. Onderdeel was een zendcirkel met een diameter van 1200 meter, bestaande uit zes masten van 212 meter hoog, waartussen een enorme koperen antenne hing. Doel: een radioverbinding met ‘Ons Indië’. Begin 1927 werd de kortegolfverbinding tussen Kootwijk en Bandoeng officieel geopend door Koningin Emma: ‘Hallo Bandoeng!’
Voor de werknemers van Radio Kootwijk en hun families werden woningen gebouwd, voor tijdelijke werknemers barakken en een pension. Een behoorlijk geïsoleerd dorpje verrees, dat nu nog steeds Radio Kootwijk heet. Ook een door Luthmann ontworpen watertoren maakte deel uit van het zenderpark, en diende om koelwater te leveren voor het zendstation en de watervoorziening voor de bewoners. De vijver voor Gebouw A is niet zomaar een vijver voor de leuk, maar een koelvijver.
Ook Gebouw H, naast de watertoren, is ontworpen door Luthmann. Het was eerst een ‘tehuis voor ongehuwde ambtenaren’ en werd later omgedoopt tot Hotel Radio. In 2006 is er een brand geweest – brandstichting – en nu is het dichtgetimmerd en staat het er verloederd en desolaat bij. Nog maar een van de later toegevoegde dienstwoningen is bewoond. Je ziet dat het ooit een mooi en bijzonder gebouw is geweest. Er zijn wilde plannen om de boel te renoveren en weer een nieuwe functie te geven, maar voor heel Radio Kootwijk is het moeilijk om bestemmingen ‘cultuur’ en ‘natuur’ te verenigen.
Tot die tijd blijft Radio Kootwijk een unieke plek met een unieke geschiedenis en unieke architectuur.
Snelle feiten Gebouw A, Radio Kootwijk
➜ Architect: Julius Luthmann
➜ Constructeur: Jan Emmen
➜ Beeldhouwwerk: Hendrik van den Eijnde
➜ Bouw: 1920-1922
➜ Rijksmonument 46517
Oostblog 