Socialistische en brutalistische architectuur van Wrocław

Wroclaw wordt steeds bekender als toeristische bestemming. De voormalige Pruisische en Duitse stad Breslau was een belangrijke Hanzestad. Het marktplein – Rynek – is omzoomd met kleurrijke historische gevels en is een toeristenval in opkomst. Aan het einde van WOII lag Festung Breslau grotendeels in puin. Breslau werd Pools en kreeg een nieuwe naam: Wrocław. De sporen van het Duitse verleden werden grotendeels uitgewist en de stad werd herbouwd naar socialistische snit. Lees hier alles over de markantste en bijzonderste gebouwen uit de socialistische tijd. Gebruik de kaart om bij je bezoek aan Wrocław niets te missen.

• Welk gebouw heet de wc-bril?
• Waar werden meer dan 500 films Poolse opgenomen?
• Waar zat de ICT-afdeling waar men de meerjarenplannen voor de planeconomie opstelde?
• Naar welke nazi werd het Olympisch Stadion genoemd?

Op deze pagina vind je antwoord op deze prangende vragen.

Klik in de balk boven de kaart op het pijltje (links) voor een overzicht van de gebouwen en objecten en de route. Klik op het vierkant rechts om de kaart in een volledig venster te openen.

Meer lezen

Brutalisme is…
Meer lezen over kenmerken, materialen en geschiedenis van het brutalisme als stroming is de architectuur?
➜ Lees meer

Atlas of Brutalist Architecture – Phaidon
➜ 560 pagina’s
➜ 1000 zwartwitfoto’s
➜ 34 x 24 cm
➜ Januari 2018
➜ Uitgever: Phaidon Press Ltd, New York
➜ ISBN: 9780714875668
➜ Prijs: €125
➜ ★★★★★
🔗Lees mijn blog

SOS Brutalism: a global survey
Oliver Elser, Philipp Kurz, Peter Cachola Schmal
➜ 535 pagina’s
➜ 31 x 24 cm
➜ november 2017
➜ Uitgever: Park Books
➜ ISBN: 9783038600756
➜ Prijs: €59
➜ ★★★★
Vuistdik brutalistisch vormgegeven boek, dat onderdeel was van een tentoonstelling in het Deutsches Architekturmuseum in Frankfur am Main (2017). Het SOS in de titel staat er niet voor niets: veel brutalistische gebouwen worden met de dood bedreigd. Het is geen fotoboek, veeleer een doorwrocht architectuurboek met essays en casestudies over verschillende essentiële bouwwerken van over de hele wereld. Wat betekent dat er ook heel veel brutalistische usual suspects niet instaan. Als je op zoek bent naar een overzicht dan is The atlas of brutalist architecture de keuze.
In tegenstelling tot de meeste fotoboeken over brutalistische architectuur staan in SOS Brutalism veel historische foto’s, ook van het interieur, met uitgebreide beschrijvingen. Dat maakt het tot een mooie toevoeging aan mijn Oostblog Bieb, en ik citeer er graag uit in mijn blogs.

Meer foto’s

Olympisch stadion met naziverleden

Als je aan komt vliegen boven Wrocław zie je een aantal ‘landmarks’: de 221 meter hoge Sky Tower is een blikvanger, maar ook het Olympisch Stadion met daarbij het Olympisch Zwembad vallen op. Het zwembad is dichtgegroeid met riet en andere planten, maar nog duidelijk te herkennen als zwembad, met duiktorens en al. Een overwoekerd zwemstadion en een stadion waar je duidelijke sporen ziet van, zo blijkt later, de lokale speedwayclub: dat is een mooi doel voor een wandeling.

Het stadion werd gebouwd in 1928 een heette oorspronkelijk Schlesier Kampfbahn, in 1935 omgedoopt tot Hermann Göring Stadion en na WOII Olympiastadion. Er is weinig olympisch aan stadion en zwembad, behalve de architect, Richard Konwiarz, die olympisch brons kreeg omgehangen voor zijn ontwerp bij de Kunstwedstrijden van de Olympische Spelen van 1932. 

Met een beetje kunst- en vliegwerk kom je het afgesloten zwemstadion binnen, via een paintballterrein dat gelukkig niet gebruikt wordt als ik er ben. De tribunes en startblokken zijn vergaan en overwoekerd, maar nog goed te herkennen. De natuur heeft de boel overgenomen.

In 2016 is het stadion opgeknapt. Het zwembad lijkt niet meer te redden, maar de kikkers vinden het een fantastische plek. 

Kościuszki: een woonwijk naar stalinistisch model

Toen het puin van WOII was verwijderd, begon de wederopbouw van Wrocław. Kościuszki is een van de eerste woonwijken van na WOII en een van de belangrijkste voorbeelden van Stalinistische architectuur in Wrocław. Het ontwerp is geïnspireerd op Plac Konstytucji in Warschau. De gebouwen ogen zwaar en worden gekenmerkt door een sobere classicistische vormen ter ere van patriottische als socialistische idealen.

Snelle feiten Plac Kościuszki 
➜ Architekt: Roman Tunikowski
➜ Bouw: 1953-1956

Een van de gebouwen aan het Plac Kościuszki is de aloude KDM Bar. KDM staat voor Kościuszkowską Dzielnicę Mieszkaniową, nogal veel letters voor Woonwijk Kościuszki. De oorspronkelijke neonletters zijn er nog. Naar de letters zie je een laddertje, waarschijnlijk bedoeld voor waaghalzen die kapotte lampen moesten vervangen. Dit soort hoogtevrees opwekkende laddertjes zie je overal als je er oog voor hebt. Midden op het plein – in een soort rotonde – staat een zeldzaam lelijke gedenksteen voor de gevechtsafdeling van vakbond Solidariteit. De geschiedenis is mooier dan het monument. In socialistische tijden werd op deze plek een illegaal monument neergezet, dat keer op keer werd verwijderd. 

Onderdeel van de Stalinistische bouwplannen rond Plac Kosciuszko waren arcades langs de Swidnicka. Ze zijn recent opgeknapt, het ziet er allemaal weer strak uit! Aan het eind ervan is een bijzondere beeldengroep die uit het trottoir oprijst. 

• 

• 

• 

Hotel Savoy: ‘soviet style, not cozy’

Het vroegere luxehotel Hotel Savoy is een van de weinige vooroorlogse gebouwen aan het Plac Kosciuszko. Na de oorlog kreeg de façade ook een stalinistische restyling. Het hotel ziet er in 2016 – toen ik er was – afgebladderd uit en krijgt een beoordeling van 6,4 op Booking.com. Inmiddels krijgt Savoy een 7,1. Comfort en faciliteiten scoren maar net voldoende. volgens Daiva uit Litouwen: ‘In general the facility is preserving the soviet style, not cozy.’  

Betonnen wc-brilflats van Plac Grunwald

De zes wolkenkrabbers rond Plac Grunwald staan bekend als het Manhattan van Wroclaw, maar ook als Sedesowcami: volgens Google Translate is ‘sedesow’ wc-bril. Als je goed kijkt zie je inderdaad wc-brillen in de science fictionachtige ronde betonvormen.

De flats zijn brutalistische stijliconen en staan op de monumentenlijst. Toen ik er was – in 2015 – stond een deel van de flats in de steigers. Ik ga er vanuit nu alle betonrot is weggepoetst, de graffiti verwijderd en alles netjes is opgeschilderd.

➜ Lees mijn blog: Wc-brilflat met monumentale status

Snelle feiten Grunwaldwolkenkrabbers 
➜ Architect: Jadwiga Grabowska-Hawrylak
➜ Bouwjaar: 1970-1973
➜ Hoogte: 54 meter  

Jahrhunderthalle: modern Pantheon op UNESCO-lijst

De Jahrhunderthalle is in 1913 gebouwd in het toenmalige Breslau ter herdenking van de Slag bij Leipzig van een eeuw daarvoor. Het ontwerp is van Max Berg (1870-1947). De hal is gebouwd in staal, beton en glas. De koepel heeft een doorsnee van 65 meter en lijkt op het Pantheon in Rome. Sterker: de Jahrhunderthalle is de eerste koepel van die grootte en in die vorm sinds het Pantheon. Sinds 2006 staat de Hala Ludowa op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO.

De naam van de Jahrhunderthalle veranderde in Hala Ludowa toen Breslau in 1945 Pools werd. De hal is als een van de weinige gebouwen die vrijwel onbeschadigd de oorlog doorgekomen. Ze wordt nu gebruikt voor sportwedstrijden, beurzen en optredens.

Snelle feiten Hala Ludowa 
➜ Architekt: Max Berg
➜ Opening: 1913

Iglica: naald zonder parasol

Nabij de Hala Ludowa staat Iglica (Naald) uit 1948. Oorspronkelijk 106 meter hoog, nu getopt tot 90 meter. Het monument is gebouwd door de Poolse Communisten als onderdeel van een tentoonstelling om te vieren dat Breslau weer Pools werd. Oorspronkelijk was aan de top een soort parasol bevestigd met spiegels voor lichtshows. Nog voor het grote openingsfeest sloeg de bliksem in en raakte de parasol onherstelbaar beschadigd. De naald is sindsdien de naald gebleven in plaats van de megalomane parasolstandaard die men beoogde.

Snelle feiten Iglica 
➜ Architekt: Stanisław Hempel
➜ Bouw: 1948

WFF: de filmstudio van Polen

Nabij de Hala Ludowa staan de markante gebouwen van de WFF (Wrocław Feature Film) Studio. De studio werd in 1952 geopend in de voormalige Staatenhalle. Architect is Richard Konwiarz, die ook het stadion van Wrocław ontwierp en na WOII werkte aan de wederopbouw van Dresden. WFF Studio was een van de belangrijkste filmstudio’s van Polen. Er werden ruim 500 films opgenomen.

Snelle feiten WFF Studio 
➜ Architekt: Richard Konwiarz
➜ Bouw: 1939
➜ Opening: 1952

Markthal als walvisgeraamte

De imposante Breslauer Markthalle Nr 1 werd begin vorige eeuw gebouwd en heeft nu de Poolse naam Hala Targowa. Het is er een gezellige kleurrijke boel; leuk om even een kijkje te nemen. Er is heel wat beton vergoten in de spanten, de dragende delen van het dak. De constructie doet me denken aan het geraamte van een walvis. Dit was in Europa een van de vroegste toepassingen van gewapende betonnen spanten op deze schaal.

Snelle feiten Hala Targowa
➜ Bouw: 1906-1908
➜ Architect: Richard Plüddemann

Het brutalistische Panorama van Racławicka

Het Panorama van Racławice (Pools: Panorama Racławicka) is – net als het Panorama van Mesdag – een compleet rond schilderij van 15 x 120 meter, en stelt de slag bij Racławice voor tussen Polen en Rusland die op 4 april 1794 plaatsvond. Na WOII verhuisde het panorama van Lvov, dat bij Oekraïne werd gevoegd, naar Wrocław. Pas op 14 juni 1985 werd het gerestaureerde Panorama voor het publiek toegankelijk in de ‘Rotunda’, een ronde betonnen constructie waar sindsdien – ook qua interieur – vrijwel niets is veranderd. Alleen de klimop is hoger opgeklommen. Het is ook een goede plek om de Poolse Jan Modaal – Jan Kowalski – te ontmoeten.

➜ Lees mijn blog: Panorama Wrocław: steunberen in beton

Snelle feiten Panorama van Racławicka
➜ Architecten: Ewa en Marek Dziekońscy
➜ Opening: 1985
➜ Website: panoramaraclawicka.pl

Monument voor de slachtoffers van de massamoord bij Katyn

Naast het Panorama staat het monument ter herdenking van de slachtoffers van de massamoord bij Katyn. In 1940 werden nabij Katyn 22.000 Poolse militairen, politieagenten, intelligentsia en krijgsgevangenen op bevel van Stalin vermoord door de geheime dienst van de Sovjet-Unie. Het is een beetje een spooky monument, met een engel des doods die, leunend op een zwaard, uitkijkt over een van de slachtoffer. Op de granieten murenstaan de namen van plaatsen waar de massamoord plaatsvond.

• 

• 

Snelle feiten monument Katyn
➜ Ontwerp: Tadeusz Tchórzewski
➜ Jaar: 1999

Vlakbij het monument voor Katyn staat het gigantische provinciehuis, met de rug naar de oever van de Oder. Het oogt typisch vijftiger jaren Sovjetstijl, bombastisch, zuilen, klassiek gefröbel. Dictators houden van deze stijl. De nazi’s startten met de bouw, na WOII werd het onafgebouwde en alweer deels door bombardementen beschadigde gebouw afgerond nach Kommunistischer Art. Het gebouw is zo groot dat je het nauwelijks op de foto krijgt.

Plac Nowy Targ: Pools modernisme

Nowy Targ werd eind jaren vijftig, begin jaren zestig gebouwd volgens de socialistische bouwprincipes van die tijd: modernistische microrayons, met alles wat de socialistische mens vermocht nodig te hebben in de buurt: scholen, winkels, bioscopen. In de huizen rond dit nogal betonnerige plein wonen 4.000 mensen te wonen.

➜ Meer over Nowy Targ op blog Uit de sleur van Stalins architectuur-terreur

Glorie en vergane glorie

In de architectuur zie je de bewogen geschiedenis van Wroclaw voorbij komen: Jugendstil, functionalisme, modernisme, stalinistische architectuur, brutalisme, socialistische Plattenbau en hedendaagse architectuur. Soms toont de geschiedenis zich in vergane glorie, met afbrokkelende jugdendstil-façades en troosteloze betonrottende flats. Maar veel is er ook opgeknapt, of staat in de steigers. Het is een stad waar je niet snel uitgekeken raakt en ideaal om te wandelen.