Roadtrip Moldavië deel 2: Transnistrië en Gagaoezië

Moldavië, land van heuvels, oneindige rijen walnotenbomen, waterputten, bushokjes met mozaïeken. Land van relicten uit het Sovjet-verleden: monumenten, Kulturpalasten, trucks, verlaten fabrieken, sovchozen en kolchozen. Land van druiven, appels, mais, zonnebloemen. In deel 2 van de roadtrip bezoeken we Transnistrië en het nog onbekendere Gagaoezië.

Naar roadtrip deel 1: Chisinau, Soroca, Orheiul Vechi

Klik in de balk boven de kaart op het pijltje (links) voor een overzicht van de gebouwen en objecten en de route. Klik op het vierkant rechts om de kaart in een volledig venster te openen.

Vanuit Orheiu Vechi in centraal Moldavië vertrekken we richting Tiraspol, Transnistrië. We rijden over opvallend stoffige wegen. Dirtroads die nog redelijk rijden maar veel stof doen opwaaien. Via Dubăsari gaan we de grens over naar het land dat niet bestaat. We steken onvermijdelijk de Dnjestr over, want Transnistrië betekent immers ‘aan de andere kant van de Dnjestr’.

Over de Dnjestr, over de grens

We moeten nog een Green Card regelen die we al dachten te hebben. Een vriendelijke douanier, helaas zonder breedgerande Sovjetpet, spreekt genoeg Engels om ons naar de juiste plek te loodsen, een douanière kijkt toe en ziet er zeer kek uit in haar soortement parade-uniform. Helaas is er een computer gecrasht in het Green-Cardkantoor, waardoor het 3 kwartier duurt vooreer we de grens over zijn. Het blijft toch spannend, zo’n serieuze grensovergang. Je wordt er een licht nerveus van en de oksels doen klots. Natuurlijk start op dat soort momenten de auto niet.

We spreken tijdens het wachten een Transnistriër die in Moskou werkt bij een hippe multinational. Hij heeft vier paspoorten: van Transnistrië, Roemenië, Moldavië en Rusland. ‘Sounds like the average Transnistrian’, zo reageert Anton Dendemarchenko als we hem dit de volgende dag vertellen. Anton heeft alleen maar een Transnistrisch paspoort. Een paspoort als een gevangenis. Je kan er echt nergens mee heen, behalve naar Montenegro. Vraag me niet waarom.

Waar de kolchoz het landschap regeert

Als we de grens gepasseerd zijn volgen we de weg langs de Dnjestr richting Tiraspol. Het landschap is hier opvallend grootschaliger dan in Moldavië. Alsof alle sovchozen en kolchozen nooit ontbonden zijn en nog steeds op Sovjetachtige megalomane schaalgrootte landbouw bedrijven. Dat zou me ook niks verbazen, het communisme is hier nooit echt afgeschaft. Het landschap is sowieso nog een stuk meer Sovjet dan in Moldavië, en Moldavië mag er wat dat betreft al heel erg zijn. Er rijden hier nog meer oude Sovjettrucks rond, er zijn nog meer monumenten en andere Sovjetrelicten en de wegen en gebouwen zijn nog slechter onderhouden.

Onderweg komen we langs een paar prachtige bushokjes met mozaïek, uiteraard in staat van verval. Bij Taşlîc rijden we langs een bijzonder monument voor de bevrijders van het Rode Leger.

Sheriff Tiraspol: Transnistrische reuzendoder in de Champions League

We rijden de kleine 100 kilometer vanaf de grens naar ons hotel in Tîrnauca, een plaats vlakbij Tiraspol, gelegen ter hoogte van het stadion van Sheriff Tiraspol. Het is druk rond het stadion, alles wordt in gereedheid gebracht voor het Champions Leagueduel vanavond met Sjachtar Donetsk uit buurland Oekraïne: het duel van de door Rusland bezette gebieden. De Oekraïeners worden verslagen met 2-0, een paar weken later wordt Real Madrid in eigen stadion vernederd door de helden van Sheriff. Ook in Moldavië wordt er naar het schijnt meegeklapt.

In ons hotel verblijven een paar Oekraïeners die naar de wedstrijd zijn geweest. Het hotel is bizar. Rijdend over een hobbeldebobbelweg naar nergens kom je ineens in een soort Transnistrische Efteling terecht met rare torentjes, een prachtig met sterren geplaveid tuinpad en een gebouw in de vorm van een fles. De grootste ter wereld, aldus het Guinness Recordboek, autoriteit op het gebied van records. Het in de nadagen van de Sovjet-Unie gebouwde hotel is tevens Flessenmuseum en proeverette.

Bender: strategische stad met fort

’s Avonds gaan we naar Bender, bij de Moldaviërs beter bekend onder de oude naam Tighina. Bender is de enige stad van Transnistrië aan de westzijde van de Dnjestr. Dit is ook de plek waar de zwaarste gevechten zijn geweest tijdens de afscheidingsoorlog van 2 november 1990 tot 21 juli 1992. Het zal historisch gezien sowieso een strategische plek zijn geweest. Anders had er nooit zo’n enorm fort gestaan. En ook vast niet onbelangrijk: er was en is een grote munitiefabriek gevestigd. In totaal kwamen 300 Moldavische militairen om het leven, tussen de 300 en 900 Transnistriërs en Russen en ook nog eens 300 tot 600 burgers.

In het restaurant nabij fort Bender, het Oude Bastion – Старый Бастион – kan je prima eten, dit met fraai uitzicht op de Dnjestr en de dubbele brug. De ene brug heeft een Transnistrische vlag (rood-groen-rood), de andere de vlag van beschermheer Rusland. Die vlaggen zie je erg vaak in elkaars gezelschap als je rondreist in Transnistrië.

Op de terugweg rijden we langs het tankmonument en het monument voor herinnering en verdriet. Ervoor staat een beeld van generaal Aleksandr Lebed, een militair die zijn sporen verdiende in Afghanistan en tijdens het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Hij voorkwam de coup in 1991 tegen Gorbatsjov en onderdrukte vreedzame demonstraties in Georgië in 1989.

Lebed werd pas laat ingevlogen om het in Tiraspol gelegerde Veertiende Leger van voorheen de Sovjet-Unie aan te voeren. Een maand na zijn komst was na een korte hevige slag de oorlog om Transnistrië beslecht in het voordeel van Transnistrië en Rusland. Lebed was persoonlijk niet erg begaan met de Transnistrische zaak maar meer een man met iemand anders missie. Op WikiPedia lees ik de volgende quote die uit zijn mond werd opgetekend: “I told the hooligans [separatists] in Tiraspol and the fascists in Chișinău – either you stop killing each other, or else I’ll shoot the whole lot of you with my tanks.” Zo’n man verdient een standbeeld.

Tiraspol: weer wandelen in Sovjetsferen

De volgende dag vertrekken we al vroeg naar Tiraspol. We moeten wel, het hotel biedt geen ontbijt aan. Als we de auto hebben geparkeerd loop ik nota bene Jos van Eastpackers tegen het lijf, die – per marsjroetka – alweer op de terugweg is naar Chisinau. Ik wist niet dat hij hier was. Leuk!

We ontbijten bij Dolce Vita op de Strada 25 Octombrie 112, vlakbij het Huis van de Sovjets met het hoofd van Lenin pontificaal in de voortuin. De croissants zijn verneukeratief want het zijn vermomde hotdogs. In Transnistrië moet je als vegetariër geen enkele croissant vertrouwen.

We lopen in westelijke richting naar het Parlementsgebouw waar het voetstuk van het Leninbeeld juist wordt gerepareerd. Op het plein ervoor worden alle oorlogen uit de verre en recente geschiedenis van Transnistrië herdacht.

In 2019 was ik ook in Tiraspol. Het is bijzonder er rond te lopen. Wandelen in Sovjet-sferen noemde ik het in mijn eerdere blog. In Tiraspol is weinig veranderd sinds de Sovjet-Unie uit elkaar viel.

Eten in Sovjetsferen: de USSR-kantine

We lopen toevallig Anton Dendemarchenko tegen het lijf, die mij bij mijn eerdere bezoek drie jaar geleden door Tiraspol heeft geloodst en waarmee ik ook een verlaten fabriek heb bezocht. Een bijzondere ervaring, en bijzonder te horen dat dit ook voor Anton de laatste keer was dat hij de fabriek bezocht. Daarna gingen de hekken dicht en werden de honden waakser.

We eten samen met Anton in de USSR Kantine (Столовка СССР) op de Strada Rosa Luxemburg 66. Een toeristentent met Sovjetparafernalia, maar het is er gezellig en ook de bewoners van Tiraspol laven zich hier met graagte aan hun Sovjetverleden. Op een antieke tv zijn Russische soaps te zien. Je kunt er tot mijn verbazing ook als vegetariër prima eten.

We rijden terug naar ons Flessenmuseumhotel en passeren een roestige globe met in vier talen het woord vrede erop. In het Hongaars (beke), Russisch en Oekraïens (mir), Frans en Duits, maar gek genoeg niet in het Roemeens. Terwijl de Moldaviërs, dan wel Roemenen, toch de grootste bevolkingsgroep van Transnistrië zijn, op de voet gevolgd door Oekraïeners en Russen. Misschien past dit wel in de geschiedenis van de regio, waarin vast ook het Russische officiersverblijf pal naast dit vredesteken past.

’s Middags lopen we rond in ons ‘eigen’ dorp Tîrnauca, een plattelandsdorp van zo’n 5000 inwoners, waarvan het grootste deel werkzaam was in de staatsboerderij. Uiteraard heeft het dorp een in dit geval prachtig opgeknapt Kulturpalast (Dom Kultury) en een monument ter ere van hen die vielen in de Grote Vaderlandse Oorlog. Verder vind je er Sovjettrucks en -auto’s en is er, zoals in heel Moldavië, een overdaad aan prachtige hekken en poorten, waarachter je – als je goed je best doet – schilderachtige huisjes vindt.

Kulturpalast met hamers, sikkels en euro’s

De volgende morgen ontbijten we op de bankjes bij een speeltuintje naast het Dom Kultury van Tîrnauca. Aan de andere kant van de weg staat een orthodoxe kerk in aanbouw, zo op het oog nogal groot voor zo’n dorp. Een vrouw veegt de entree voor de Dom Kultury aan. Het is een klassiek vijftiger jaren Kulturpalast naar Stalinistische snit, lekker pompeus klassiek met ionische zuilen waarvan er maar twee de serieuze taak hebben om het fronton te dragen met in een rond reliëf de hamer en sikkel en de letters PCCM: Republica Sovietică Socialistă Moldovenească, maar dan gek genoeg in Russische letters. We krijgen een rondleiding in het met EU-geld knap gerestaureerde cultuurhuis, maar daarover volgt nog een apart blog.

We rijden Tiraspol door en rijden richting Odessa via de M14, een grote rustige weg. Bij Vladimirovka moeten we voor het eerst de auto uit voor een mooi bushokje en mozaïek.

Pervomaisk: hardcore Sovjetstyle

Aan de grens met Oekraïne ligt het treurige stadje Pervomaisk, niet te verwarren met de Oekraïense stad met dezelfde naam, waar in Sovjettijden een raketbasis was dat nu een museum is en waar ik graag nog een keer naartoe wil. Dat zul je begrijpen na het zien van deze video.

Drie kwart van de bevolking (4.500 inwoners) is Oekraïens of Russisch. Het is Plattenbauten troef hier, maar op een muur van de school is een grandioos mozaïek te zien met fruit plukkende, schakende en piano spelende kinderen. De school zelf is een schoolvoorbeeld van socialistisch modernistische architectuur. Ook het Stadskantoor is helemaal ‘socmod’. We rijden het stadje door tussen de flats. Dit is behoorlijk hardcore Sovjetstyle: allerhande uitbouwen op de balkons, plantenbakken van geverfde autobanden, gemeenschappelijke waslijnen, bier drinkende mensen en bijna tastbare armoede.

Aan puin gereden belangrijke verkeersader

We vervolgen de route en rijden parallel aan de grens met Oekraïne over een weg die wel een opknapbeurt kan gebruiken. Ook deze weg is omzoomd door rijen populieren en walnotenbomen. We denken verkeerd te rijden, want dit kan op de kaart geen gele weg zijn: een ‘belangrijke verkeersader’. Alleen de witte wegen – ‘secundaire weg’ – waren er af en toe zo slecht aan toe: kapotgereden asfalt met aan weerszijden een organisch tot stand gekomen extra baan, onverhard. Als het geregend heeft, is deze weg niet te berijden. Er rijdt ook nauwelijks iemand, dat scheelt. Af en toe een oud roestig landbouwvoertuig. Toch is dit de weg die ons weer terug moet leiden naar Moldavië.

In Crasnoe – Russisch voor rood – komen we langs een bijzonder Dom Kultury met geldautomaat. Even later zijn we bij de grens met een hele kleine douanepost, dit keer weer ouderwets bemand door douaniers met oversized Sovjetpetten. Het gaat snel; na een stukje niemandsland zijn we bij de Moldavische grenspost. De kofferbak moet open. Standaardprocedure. We zijn weer in een land dat bestaat.

We lunchen in Căușeni, een plaatsje dat prima overgeslagen kan worden. We eten weer pizza; een lunchroom met serieus brood is in landelijk Moldavië moeilijk te vinden.

De weg naar Gagaoezië leidt ons langs nog meer kulturpalasten, oorlogsmonumenten, verlaten staatsboerderijen, Sovjettrucks en bushokjes met mozaïek. Opvallend in het Moldavische landschap zijn de roestige watertorens, die belangrijk waren voor de watervoorziening van de staatsboerderijen. We kijken nog even binnen bij een historische huisje dat te koop staat, erg vervallen, erg authentiek, energielabel Z. We doen het toch maar niet.

We zijn bij de grens met Gagaoezië (Găgăuziya), een land dat klinkt alsof het bedacht is voor een album van Kuifje of Suske en Wiske. De Gagaoesische vlag wappert er fier naast de Moldavische. Dit is geen grens met grenswachten en al. Gagaoezië is een autonome regio binnen de Moldavische republiek, met een eigen regering, onderwijs en taal. Mocht Moldavië zijn onafhankelijkheid verliezen – lees: samengevoegd worden met Roemenië – dan staat het de Gagaoezen vrij om als zelfstandige republiek verder te gaan.

De Gagaoezen vormen zo’n 83% van de in totaal 160.000 inwoners. Het zijn etnische Turken, maar dan orthodox christelijk. Erdogan weet ook dat deze groep bestaat en was er in 2018 op ‘staatsbezoek‘. Inmiddels is in de hoofdstad Comrat, waar behalve een Leninbeeld ook een borstbeeld van Ataturk staat, een Turks consulaat geopend. Het is er Erdogan alles aan gelegen om een sterk Gagaoezië te creëren. Binnen een sterk Moldavië zegt hij er zekerheidshalve bij.

Ook de invloed van Rusland is groot in Gagaoezië. Russisch is de meest gesproken taal hier. De communistische socialistische partij is er sterk en net als in Transnistrië is Lenin er nooit uit het straatbeeld verdwenen. De hoofdstraat draagt zijn naam.

Gagaoezië: het Baarle-Hertog van Moldavië?

Gagaoezië probeerde net als Transnistrië een eigen Gagaoezische Socialistische Republiek te stichten na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Reden was de vermeende of verwachte Roemeniseringspolitiek van Moldavië. Tot een serieuze burgeroorlog – zoals in Transnistrië – kwam het gelukkig niet. In Gagaoezië was vast geen eenheid van het Rode Leger gevestigd die militaire steun kon bieden. Eind 1994 kreeg de regio de status van ‘autonoom territoriaal gebied Gagaoezië’. Op de kaart lijkt Gagaoezië – in het zuidoosten van Moldavië – een beetje op Baarle-Hertog: rare losse eilandjes van blijkbaar Gagaoezische dorpen of gebieden, vaak aan de oostkant begrensd door Oekraïne, die ook bij de autonome regio gevoegd moesten worden maar er niet mee verbonden zijn.

Gagaoezië is en blijft een hoofdpijndossier voor de Moldavische regering, maar veel minder dan Transnistrië. Corruptie tiert er welig en er is veel weerstand tegen de huidige Moldavische politieke koers: anticorruptie en pro-EU. De verkiezingen zijn er ‘part of a corrupt system’, zoals in een recent artikel van the Institute for War and Peace Reporting valt te lezen.

In Comrat worden we in Hotel Medelean ouderwets oostblokkig ontvangen. Een glimlach of andere teken van herkenning van een menselijke soortgenoot valt ons niet ten deel. De tv boven de balie vertoont een Russische soap. De kamer is verder prima, daar klagen we niet over. We gaan de stad in. Comrat heeft iets onvriendelijks. Moeilijk te benoemen hoe, maar het is er anders dan in de rest van Moldavië.

Op de Strada Lenin staat voor het Parlementsgebouw een bijzonder beeld van Lenin met een pet op, hand in de zak en een gilet aan. Aan het centrale parkje staat een keurig opgeknapte orthodoxe kerk en uit het Kulturpalast horen we muziek en zien we mannen achter de ramen dansen.

’s Avonds eten we een prima diner met heerlijke Moldavische wijn in restaurant Boulevard, gelegen aan het centrale park. Het is vrijdagavond en de jeugd verzamelt zich hier voor het uitgaan, of gaat hier uit. Er zitten groepjes prachtige jonge vrouwen aan cocktails en shisha’s te lurken. Lang, lang glanzend haar, hoge hakken, weinig tot de verbeelding over latende kleding, mooier dan we tijdens de hele reis hebben gezien. Gagaoezische vrouwen dus. We praten met een Rus die in Duitsland werkt en hier een vrouw en kind heeft.

Tijdens het ontbijt zien we een clubje mannen met grappige hoedjes op, glimmende laarzen aan en een jasje vol borduursels, wachtend op vertrek naar hun gig. Het zijn de volksdansers die we de vorige avond zagen en hoorden oefenen. Het is een Gagaoezisch dansgezelschap in dito klederdracht. Een drietal is zo vriendelijk om te poseren voor een foto. Niks mis mee, die Gagaoezen!