We zijn druk bezig met het schrijven van het boek Bruut, de atlas van brutalistische architectuur in Nederland. Het samenstellen van de lijst van gebouwen en projecten die in het boek moeten komen is geen sinecure. Na maandenlang zoeken en verzamelen van potentiële kandidaten komen we steeds dichter bij de definitieve lijst, een brute top 100 of daaromtrent. Het is soms lastig om op basis van foto’s en Google streetview te bepalen of een gebouw voldoet aan onze BRUUT-criteria. Het H. Cohengebouw van het RIVM was eerder van de longlist geschrapt, maar ik ging er toch maar eens langs voor een second opinion.
Langs de Antonie van Leeuwenhoeklaan is een enorm complex van RIVM-gebouwen. Alles is behekt en het oogt niet heel toegankelijk. Het eerste gebouw draagt tientallen schoorstenen die pontificaal de lucht in steken. Het omheinde terrein herbergt een vrolijke potpourri van naoorlogse architectuurstromingen.
Ik fiets doodgemoedereerd het terrein op richting Cohengebouw en word nageroepen door een beveiliger. Het is niet toegestaan als bezoeker het terrein te betreden. Sinds viruswaanzinnigen verhaal wilden halen bij directeur Centrum Infectieziekten, Jaap van Dissel, is de beveiliging wat opgestrakt. De vriendelijke beveiliger vindt het wel een leuk verhaal, een boek over betonnen gebouwen, maar het terrein betreden wordt me sterk afgeraden vanwege de bewaking met honden. Ik kan wel een afspraak maken voor een bezoek en krijg een plattegrond waarop goed te zien is hoe groot het Cohengebouw is. Imposant groot, veel groter dan je zo vanachter het hek zou denken.
Het Cohengebouw bestaat uit ontvangstgebouw A1, dat deels boven een ernstig dichtgegroeide kunstmatige vijver is gebouwd met daaromheen een lullig hekje. Op de kop is een halfrond bouwdeel met spiegelglas in front en er is verder kwistig gebruik gemaakt van zichtbeton en betonsteen. Achter ontvangstgebouw A1 liggen zeven identieke bouwdelen, A2 t/m A8, die versprongen en gespiegeld zijn gegroepeerd langs een as. Met hun achterkant zijn ze verbonden met die as, de voorkant loopt uit in een uiterst bruut halfrond gesloten trappenhuis.
De bouwdelen A9 t/m A12 zijn in 1992 toegevoegd, verder van het ontvangstgebouw af, en zijn een stuk minder bruut. Twee van de oorspronkelijk bouwdelen (A5 en A7) zijn gedebrutaliseerd door de isolerende glazen schil die om de gevel is aangebracht. In een latere fase is ook nog het Amaliagebouw bijgebouwd. Tegenwoordig is nog maar een klein deel van het Cohengebouw in gebruik door het RIVM. Het is nu een bedrijfsverzamelgebouw voor biotechbedrijven.
Over de architecten van het H. Cohengebouw, F. de Groot en R. ten Hove is weinig te vinden. Blijkbaar ontwierpen zij in de betrekkelijke anonimiteit van hun werkgever, de Rijksgebouwendienst. Het duo ontwierp ook het ook uiterst brutalistische Belastingkantoor aan de Gerbrandystraat in Utrecht, stammend uit in 1981, dat tot grote helaasheid werd afgebroken in 2019.
Het Cohengebouw is genoemd naar Charles Henri Ali Cohen, de eerste directeur van de voorganger van het RIVM, het in Utrecht gevestigde Centraal Laboratorium ten behoeve van het Staatstoezicht.
Het gebouw oogt veel brutalistischer dan je op grond van zijn leeftijd mag verwachten (gelukkig mag je dit soort dingen bij gebouwen gewoon zeggen). Het Cohengebouw dateert van 1988, maar het had zo uit eind jaren zestig, begin jaren zeventig kunnen komen. Op de Uithof heb je gebouwen uit die periode die er veel op lijken, zoals het Hugo Kruytgebouw uit 1973. The brutal sixties and seventies waren de hoogtijdagen van het brutalisme, in de tachtiger jaren is er maar sporadisch iets bijzonders toegevoegd aan de canon van brutalistisch Nederland. Maar het Cohengebouw hoort daar wat mij betreft bij.
Kortom: mijn second opinion noodt me ertoe het Cohengebouw, geschrapt van de longlist van brutalistische gebouwen, weer een kans te geven om toch in de Brute Top 100 te worden opgenomen. Ik zal me er in ieder geval sterk voor maken.
Snelle feiten H. Cohengebouw, Bilthoven
➜ Architect: F. de Groot en R. ten Hove (Rijksgebouwendienst)
➜ Bouwjaar: 1988
➜ Antonie van Leeuwenhoeklaan 9, Bilthoven
➜ Brutality ★★★
Met dank aan Tim Bindels van Utrecht Architecture.
Oostblog 