Wandelen door brutalistisch Skopje 3: het brute hart van Skopje

Postkantoor, medische school, opera en kerken 

Janko Konstantinov is de bruutste Macedonische architect ooit. Hij deed ervaring op in de Verenigde Staten en Scandinavië, waar hij zich bekeerde tot de brutalistische school. Konstantinov kwam terug naar Joegoslavië om te helpen bij de wederopbouw van Skopje na de aardbeving. Deze wandeling voert langs twee van zijn mooiste werken: het meer dan iconische Postkantoor en Telecommunicatiecentrum en de superbe Medische School Panche Karagjozov. We lopen ook langs het ijsbergachtige Opera en Ballet, het hoog Catharijne van Noord-Macedonië en twee sculpturale kerken in beton.

Het Hoofdpostkantoor blijft verbazen met zijn vreemde expressieve sculpturale vormen en ruwe betonnen huid, vaak met ribbels. Waar ik er eerder een futuristische insect in meende ter herkennen blijkt de vorm geïnspireerd te zijn op een lotusbloem, symbool voor de wederopbouw van Skopje na de zware aardbeving van 1963.

Het Hoofdpostkantoor van Skopje staat er niet bepaald florissant bij. Sinds de eerste keer dat ik er was – 2014 – is er letterlijk niets gebeurd met de centrale hal en de entree, die beschadigd raakten bij een felle brand in 2013. Het ooit prachtige Yugodesign-interieur, op maat gemaakte meubilair en de muurschilderingen van binnenhuisarchitect Borko Lazeski gingen verloren of raakten ernstig beschadigd. Het dak is na de brand nooit gerepareerd waardoor de regen vrij spel heeft. De natuur en vandalen doen hun best om de aftakeling te bespoedigen.

In 2021 werd het Postkantoor op de lijst geplaatst van 7 most endangered, een programma om bedreigd erfgoed van Europa te redden. Tweejaarlijks worden zeven sites genomineerd. De lijst kan helpen om fondsen aan te boren en dienen als startpunt voor actie. In dit filmpje krijg je een beeld van hoe mooi dit Postkantoor ooit was.

Het gebouw is nog deels in gebruik. Ik mocht een kijkje nemen bij de kantoren en dat was niet per se mooi, eerder een reis terug in de tijd. Het Telecomgebouw dat aan het postkantoor grenst, is beter bewaard gebleven maar kan ook wel een opfrisbeurt gebruiken. De aangrenzende ooit modernistische gebouwen, vooral de rechtbank, zijn zoals zoveel brutalistische en modernistische gebouwen verpest met een klassieke façade die eroverheen is gelegd en die al bij oplevering uit elkaar begint te vallen.

Al die classicistische façades en al die idiote standbeelden van iedereen die in de geschiedenis van Macedonië een rol heeft gespeeld: ze zijn te danken aan voormalige premier Gruevski. Ik schreef er over in Wandelen in brutalistisch Skopje 2. In 2014 zag het er allemaal nog best aardig uit, die façades en standbeelden. Nu valt alles uit elkaar en de boel is niet meer te redden omdat er veel te goedkoop is gebouwd. De standbeelden hebben allemaal een disclaimer gekregen met oog op het gewenste lidmaatschap van de EU.

De koddige situatie doet zich nu voor dat de originele naam en beschrijving bij elk beeld vergezeld gaan van met Europees geld betaalde bordjes waarop staat dat persoon x in periode y weliswaar in plaats z in toenmalig Macedonië woonde, maar dat dat nu in de provincie Macedonië van Griekenland ligt, of iets dergelijks. Geen held die Noord-Macedonië zich mag toe-eigenen dus, als het aan Griekenland of Bulgarije ligt. Inmiddels zijn veel van de ‘disclaimers’ met rode verf onleesbaar gemaakt en zijn er stickers met de Macedonische vlag opgeplakt. Elk standbeeld vertelt op deze manier de ingewikkelde geschiedenis van de regio. Burenruzies op de Balkan, wij kunnen ons er niets bij voorstellen, maar ze gaan diep. En zijn onhandig als je wilt toetreden tot de EU. Helaas zijn de foto’s die ik ervan maakte verdwenen, gelijk met mijn mobiel, die achterbleef in de taxi naar het vliegveld.

Snelle feiten Skopje Hoofdpostkantoor en Telecomcentrum 
➜ Architect: Janko Konstantinov
➜ Bouwjaar: 1972-1981
➜ Adres: Hoofdpostkantoor Boulevard VMRO, Telecomcentrum Orce Nikolov | Skopje | NMK
➜ Coördinaten: 41.99837, 21.42988
➜ Brutality ★★★★★

Medisch Centrum Panche Karagjozov

Ook van de hand van Janko Konstantinov is het Medisch Centrum Panche Karagjozov, genoemd naar de pionier van de Macedonische chirurgie. Via een overdekte galerij op pilotis kom je op het rustige binnenterrein uit. Het is een heel complex met verschillende bouwdelen in het bruutste van het ruwste beton. Konstantinov heeft hier geëxperimenteerd met allerlei vormen, rond, hoekig en recht. De balkonnetjes zijn zo mooi, het lijken gapende monden!

Snelle feiten Medisch Centrum Panche Karagjozov
➜ Architect: Janko Konstantinov
➜ Bouwjaar: 1969-1973
➜ Adres: Hristijan Todorovski Karpos | Skopje | NMK
➜ Coördinaten: 41.73867, 22.19881
➜ Brutality ★★★★★

GTC winkelcentrum

Winkelcentrum GTC is vlakbij het plein met het enorme ruiterbeeld, dat tegenwoordig niet meer Alexander de Grote heet, maar ruiter te paard, dit uit piëteit met de buren, voor wie Alexander ook heel groot is. En natuurlijk ook met het oog op mogelijke EU-toetreding in de toekomst.

GTC was ooit een zeer modern en luxe winkelcentrum, mooi socmod en fraai gedesigned. Het is het Hoog Catharijne van Skopje en stamt ongeveer uit dezelfde tijd. Ook onze eigen Van de Broek en Bakema stuurden een ontwerp in voor dit winkelcentrum, maar dat haalde het niet. Tegenwoordig vertoont het winkelcentrum tekenen van ernstig achterstallig onderhoud en veel winkelruimtes staan leeg of lijden een noodlijdend bestaan. Maar als je je onder de locals wilt scharen, ga erheen en eet een pizza in het restaurant aldaar.

Snelle feiten GTC Winkelcentrum
➜ Architect: Zh. Popovski
➜ Bouwjaar: 1969-1973
➜ Adres: 13 Novemberstraat | Skopje | NMK
➜ Coördinaten: 41.99484, 21.43433
➜ Brutality ★★

Macedonische Opera en Ballet

Het gebouw van de Macedonische Opera en Ballet is erg groot en ziet er door het vuilwit en de sculpturale vormen uit als een welgevormde ijsberg op het kale Moeder Theresaplein. We krijgen de mogelijkheid om binnen kijken, waar de bijzondere vormen zijn doorgetrokken in het interieur. Het gebouw oogt minder bruut doordat alle beton wit geverfd is, maar dit is een hoogstandje van de Joegoslavische modernistische architectuur.

Snelle feiten Ballet en Opera van Macedonië
➜ Architect: Stefan Kacin, Yuri Princes, Bogdan Spindler en Marian Uršič  van Studio BIRO 71
➜ Bouwjaar: 1972-1981
➜ Adres: Goce Decev Boukevard | Skopje | NMK
➜ Coördinaten: 41.99685, 21.43618
➜ Brutality ★★★★

De sculpturale betonkerken van Skopje

Symbool van de stad is de Kathedraal Sint Clement van Ohrid met zijn betonnen koepels. Verder uit het centrum kwamen we nog de Katholieke kerk van het Heilige hart van Jezus met zijn bijzondere vormen, als een tent met een betonnen laken, gedrapeerd vanaf de nok. De losstaande klokkentoren is uiterst sculpturaal. Ook voor de sculpturale betonkerken is Skopje de stad van keuze.

Snelle feiten Kathedraal Sint Clement van Ohrid
➜ Architect: S. Brezoski
➜ Bouwjaar: 1972-1990
➜ Adres: Partizanski Odredi Bouelvard 17 | Skopje | NMK
➜ Coördinaten: 41.9985, 21.42631
➜ Brutality ★

Snelle feiten Katholieke kerk Heilige hart van Jezus
➜ Architect: B. Micevski en S. Gurikj
➜ Bouwjaar: 1975-1982
➜ Adres: Petar Pop Arsov 47 | Skopje | NMK
➜ Coördinaten: 41.99494, 21.41784
➜ Brutality ★★

Meer foto’s

Meer lezen

Modernist Skopje Map
➜ Uitgever: Blue Crow Media
➜ Prijs: £8,00