Lambrichs’ experimenten met organisch prefabbeton
Marcel Lambrichs ontwierp in de jaren vijftig tot zeventig verschillende grote kantorencomplexen in Brussel: voor de cementindustrie en banken. Ook bouwde hij het Rijksadministratief Centrum en gaf hij mede vorm aan Leopoldstad, het huidige Kinshasa. Zijn stijl wordt op Wikipedia omschreven als ‘doorgedreven functionalisme’, wat voor mij klinkt als een definitie van brutalisme, zij het incompleet. De hier beschreven gebouwen hebben twee dingen gemeen: Lambrichs was betrokken als architect en gebruikte fraai vormgegeven prefabbetonnen modules om de gevels een speels organisch karakter te geven.
Voormalig CBR-kantoor: bubbelbeton en rookglas
Het CBR-gebouw werd ontworpen voor Cimenteries et Briqueteries Réunies La Bonne Espérance (CBR), een samenwerking van Belgische cementfabrieken. De constructieve en esthetische kwaliteiten van beton moesten uitbundig worden geëtaleerd: het werd een visitekaartje in beton. Ik denk dat het CBR-kantoor te vergelijken is met het veel bescheidener Cementrum in Den Bosch – ook een visitekaartje in beton – van onze eigen ENCI, tevens een van de partners van CBR.
Het kantoor bestaat uit twee parallel maar versprongen geplaatste bouwdelen, aan elkaar gekoppeld via een smaller en korter tussendeel, elk van negen verdiepingen. De gevel is opgebouwd uit 756 constructief gebruikte geprefabriceerde modules in wit cementbeton met ovale ramen – als bubbeltjesplastic – met koperkleurig rookglas dat de zon en het omliggende groen fraai spiegelt. Het was het eerste gebouw dat volledig airconditioned was. Uit noodzaak geboren neem ik aan: de ramen waren direct in het beton geplaatst en konden niet worden geopend.
Lambrichs ontwierp het kantoor samen met Constantin Brodzki, een Pools-Belgische modernistische architect die altijd op zoek was naar nieuwe manieren om te bouwen, waarbij hij zich liet inspireren door de ontwikkelingen in de VS. Kenmerkend voor zijn werk was de integratie van gebouwen in hun omgeving. Ook bij CBR gaan het gebouw en het landschap naadloos in elkaar over. Sterker nog: ze versterken elkaar.
Het was Brodzki die de mogelijkheden zag om prefabbeton te gebruiken voor organische vormen. Het ontwikkelen van het definitieve ontwerp van de prefabbetonnen modules duurde veel langer dan de bouw zelf. Brodzki maakte met CBR en twee Portugese broers (aldus een bron, geen idee waar die nou weer vandaan komen) verschillende testmodellen. Van het uiteindelijk gekozen model werd een mal gemaakt in epoxy, waarna de modules konden worden geproduceerd. Na ruim twee jaar voorbereiding kon het beton gieten beginnen. Toen ging het snel. Met één verdieping per week op een totaal van negen verdiepingen schoot de bouw nu lekker op. Lego voor gevorderden. Ook voor het interieur werd niets aan het toeval overgelaten. De gekende Belgische ontwerper Jules Wabbes tekende voor het interieur en de meubels. Datzelfde deed hij overigens ook voor het ALSK-kantoor. Ik ben benieuwd wat daar nog van over is.
Het kantoor ligt in het lommerrijke Watermaal-Bosvoorde, op loopafstand van treinstation Bosvoorde. Ik ben er ’s avonds, tijdens golden hour, de monumentale bomen worden magnifiek uitgelicht en gaan wonderwel samen met de sculpturale betonelementen. Er is niemand te bekennen in de wijde omgeving en ik kan in alle rust om en rond het gebouw sneaken. Een feestje, wat een mooi gebouw is dit!
Aan de achterzijde staan zitjes van 3D-geprint beton. Ik loer naar binnen en zie dat de modules hier in grof grindbeton zijn uitgevoerd. De verder identieke modules, buiten in wit beton, binnen in grindbeton met daartussen een raamframe. Naast het gebouw staan aan beide zijden kantoren met ook spiegelend glas en ook modulaire gevels in prefabbeton, maar een stuk minder spannend.
Ik ben zeker niet de enige fan van dit gebouw. In de Facebookgroep The Brutalism Appreciation Society komt het geregeld voorbij en het CBR werd ook als enige Belgische gebouw geselecteerd voor de MOMA-tentoonstelling Transformation in modern architecture 1960-1980 in New York. Dezelfde tentoonstelling waarvoor ook onze eigen Abe Bonnema was geselecteerd met zijn Rijkskantoor in Leeuwarden. Tegenwoordig zitten in het CBR-kantoor verschillende kleine bedrijfjes onder de vleugels van coworkingconcept Fosbury & Sons. Op de benedenverdieping huist restaurant Guru, dat is gesloten als ik er ben (zaterdag). Het lijkt me een prachtige plek voor een heerlijke lunch in brutalistische ambiance.
Snelle feiten CBR-gebouw, Brussel
➜ Bouw: 1967-1970
➜ Architecten: Constantin Brodzki en Marcel Lambrichs
➜ Terhulpensesteenweg 185, Watermaal-Bosvoorde (Brussel)
➜ Beschermd erfgoed Brussels Hoofdstedelijk Gewest
➜ Brutality ★★★★★
Voormalig ALSK-kantoor: katapulten in prefabbeton
Het kantoor van BNP Paribas Fortis ligt veel centraler dan het CBR-gebouw: op loopafstand van Centraal Station Brussel. Het is oorspronkelijk gebouwd als kantoor van de Algemene Spaar- en Lijfrentekas (ALSK). Ook voor dit kantoor gebruikte Lambrichs prefabelementen in architectonisch beton om een opvallende unieke gevel te creëren. De gevelelementen hebben de vorm van een katapult en zijn niet alleen voor de leuk: ze hebben ook een dragende functie en dienen naar ik aanneem als zonbrekers om de kantoorarbeiders te vrijwaren van direct zonlicht.
Inmiddels heeft BNP Paribas Fortis het kantoor verlaten. Het is onduidelijk wie of wat er nu in zit. BNP Paribas Fortis streek neer in het naastgelegen gebouw, dat is opgenomen op de lijst van SOS Brutalism en er ook zeker mag zijn qua bruutheid. Dit voormalige CGER-gebouw stamt uit 1980 en werd ontworpen door Erauw, Lievens and Douglas architecten. De straat tussen de oude en de nieuwe Paribasbank, met de liefelijke naam Peterseliestraat, mag zich wat mij betreft verheugen in de nominatie voor bruutste straat van Brussel, België of wellicht Europa.
Snelle feiten kantoor BNP Paribas Fortis, voorheen ALSK-gebouw (Algemene Spaar- en Lijfrentekas)
➜ Bouw: 1969-1973
➜ Architecten: Marcel Lambrichs, C. Grochowski en D. de Laveleye
➜ Broekstraat 30-50, Brussel
➜ Brutality ★★★
Bronnen
Oostblog 