Tsjaikovskistraat 40 – Pieter Waterdrinker

Back in the USSR 1989

In ‘Tsjaikovskistraat 40’ neemt Pieter Waterdrinker je mee in zijn avontuurlijke leven in Rusland: een studie Russisch, de verscheping van een partij bijbels, het opzetten van een reisbureau, een correspondentschap en uiteindelijk een schrijverscarrière vanuit Sint Petersburg, Tsjaikovskistraat 40. Op en rond die straat vonden 100 jaar geleden tijdens de Russische Revolutie veel Grote Gebeurtenissen plaats. Het boek brengt ook herinneringen naar boven aan mijn Sovjet-reis in 1989.

Het is een lekker geschreven boek, vol prachtige anekdotes, overpeinzingen, verwonderingen en oprecht sterke verhalen. Het boek leest als een roman, maar je komt al lezend heel veel te weten over de Russische samenleving van nu, waar maar weinig goed geregeld is en waar je het alleen redt als je tegen ongemak en dagelijkse verrassingen kunt. Uit het boek spreekt een warmte die Waterdrinker voelt voor Rusland en de vaak onbegrepen Russen, zonder dat dit hem ervan weerhoudt kritisch te zijn.

Ook de geschiedenis speelt een belangrijke rol in het boek. Dat die maffe Russische Revolutie ooit is gelukt, is een mirakel. En het is een mooi gegeven voor een roman dat zoveel belangrijke gebeurtenissen van toen plaatsvonden op loopafstand van huize Waterdrinker.

Pieter Waterdrinker begon zijn carrière in – toen nog – de Sovjet-Unie als bijbelverkoper. Ik wijd hier verder niet over uit, maar ga het lezen, het is een prachtig verhaal. Daarna, eind jaren tachtig, bestiert hij met een kompaan een van de eerste reisbureaus die groepsreizen naar de Sovjet-Unie aanbood. De perestrojka van Gorbatsjov maakte het voor meer mensen mogelijk om naar de Sovjet-Unie te reizen.

Regelneven en ritselaars

Het boek brengt me terug naar mijn eigen reis naar de Sovjet-Unie, augustus 1989 met een groep van mijn middelbare school. Nu ik Waterdrinkers avonturen als regelneef bij zijn Sovjet-reisbureau zie, begrijp ik een beetje hoe de dingen in die tijd gingen. Het zou zelfs prima kunnen dat de reis (mede) georganiseerd is door Waterdrinker, want veel aanbieders van Ruslandreizen waren er niet.

Regelneven regelden voor de toeristen hotels, vervoer, culturele uitstapjes en diners in restaurants waar van enige schaarste niets te merken was. Waterdrinker verhaalt over de kaartjes voor het Bolsjojtheater, die ondershands werden geritseld via contacten voor wie deze handel een goudmijn was. De wisselkoers was in die tijd zo scheef dat je met wat harde valuta, of voor westerse producten, het halve theater af kon huren.

Military watch, military watch!

Ik heb nog even het foto-album van mijn reis naar Leningrad en Moskou erbij gepakt. Uit ‘Praktische tips voor deelnemers aan een geheel verzorgde reis naar de Sowjet-Unie’ staat onder het kopje Zwarthandel: “U mag alleen geld wisselen bij banken, in de hotels en op het vliegveld en aan de grens. Ga nooit in op zogenaamde voordelige transacties met betrekking tot geld wisselen op straat! Dit is verboden en strafbaar. Doordat zo’n illegale transactie niet op de declaratie wordt aangetekend, valt u bij controle aan de grens door de mand. Andere zwarthandel (verkoop en koop op straat) is ook strafbaar en streng verboden.”

Hoe streng dit ook lijkt, zwarthandel was in Leningrad en Moskou overal. ‘Military watch, military watch’ werd je overal op straat toegelispeld. Speldjes, medailles, gasmaskers, militaire petten, prachtige Russische uitgaves van Het Kapitaal en andere socialistische werken waren voor dumpprijzen te koop. Ook zag je bij elk hotel prostituees bij de lobby hangen. Dat waren vast geen staatshoertjes. De onder Gorbatsjov ingezette perestrojka liet zich gelden. De bevolking was overigens straatarm, trams donderden bijna uit elkaar en alles ademde verval.

Kaviaar, wodka en champanski

Ook voor onze reisgroep is er waarschijnlijk heel wat afgeritseld. We zijn naar het Moskouse Staatscircus geweest met, geloof het of niet, schaatsende ijsberen die een arrenslee voorttrokken. We zijn naar de Economische Tentoonstelling geweest op een gigantisch terrein, waar alle verworvenheden van de Sovjet-economie stonden te pronken. De laatste avond aten we in het duurste restaurant van Moskou, echt superdeluxe, voor 10 gulden per persoon, met onbeperkt kaviaar, wodka, bier en champanski. O ja, en eten. De overgebleven wodka ging mee naar het hotel, waarna er een leuk feestje volgde op de hotelkamer. En ja, er moest die ochtend een vliegtuig gehaald worden, en dat was geen sinecure.

Op het vliegveld werd ik eruit gepikt. Ik had tientallen prachtige Sovjet-posters gekocht in staatsboekhandels, die ik vervoerde in een posterkoker die ik in het Goem-warenhuis had gekocht. Alle posters werden een voor een bekeken, en ik had geen idee wat erop stond. Dan word je toch wel een beetje bang… Met de Sovjet-Unie en zijn voetsoldaten viel niet te spotten in die tijd. Uiteindelijk mocht ik door, maar ik moest nog wel met mijn trillende handjes een ondoenlijke hoeveelheid posters terug in de koker zien te krijgen.

• 

In de rij voor de ‘blitzverkauf’

Waterdrinker beschrijft in het boek het fenomeen ‘blitzverkauf’, dat ik ook heb meegemaakt: er parkeerde een vrachtwagen midden op de stoep, de achterklep ging open, en van daaruit werd dan ‘iets’ verkocht. Het maffe was dat er zich binnen de kortst mogelijke tijd uit het niets een lange rij vormde van mensen, iedereen netjes wachtend op zijn beurt. Ook de limonade-automaten die je op straat zag, staan me nog bij. Voor een paar kopek kon je een glaasje, dat je eerst zelf moest spoelen bij het spoelgedeelte, met een soort sinas vullen. En wat mij sterkte in mijn vertrouwen in het socialisme: die glaasjes werden niet meegenomen!

Verplichte kost voor dit soort reizen in die tijd was ook de uitwisseling der volkeren. Wij, scholieren, werden gekoppeld aan studenten Duits en Engels, om uit te wisselen. Echt hoogdravend waren de gesprekken niet te noemen. Vragen van de Sovjet-kant waren: Wat kost een rijbewijs? Wat kost een auto? Wat kost een huis? En: mag ik jouw naam en contactgegevens, want ik wil wel eens naar Nederland. Wij hadden ook best veel vragen, maar waaraan het in de toenmalige setting ontbrak waren nou net de antwoorden. Daarna was het bal geopend in Hotel Leningradskaja en dansten we op heel slechte muziek en er was gek genoeg geen drank.

Bij mij brengt ‘Tsjaikovskistraat 40’ een hoop herinneringen boven, maar ook zonder die herinneringen is het een heerlijk boek. Een aangename introductie met Rusland en de Sovjet-Unie.

Tsjaikovskistraat 40: Een autobiografische vertelling uit Rusland
Pieter Waterdrinker
➜ 432 pagina’s
➜ 2017
➜ Uitgever: Nijgh & van Ditmar
➜ ISBN: 9789038806723
➜ ★★★★
🔗Lees mijn blog