Vilnius: wandelen langs de rivier

Publieke gebouwen en monumenten uit socialistische tijd

Deze wandeling langs de rivier Neris voert je langs musea, monumenten en socialistische architectuur. Je ziet verschillende architectonische stromingen uit die periode terugkomen in de gebouwen. Ze vertellen veel over de geschiedenis van de Sovjet-Unie, Litouwen en Vilnius.

Klik in de balk boven de kaart op het pijltje (links) voor een overzicht van de gebouwen en objecten en de route. Klik op het vierkant rechts om de kaart in een volledig venster te openen.

Nationaal Theater: hoop en muzen

De wandeling start op het plein waar de Kathedraal van Vilnius en de toren Arkikatedros Varpinė staan. Ga van daaruit Gedimino Prospekt in, de mondaine hoofdwinkelstraat van Vilnius. Aan je linker hand, op nummer 4, bevindt zich het Nationaal Theater (Lietuvos Nacionalinis Dramos Teatras). Je kunt het niet missen; de Drie Muzen – Mūzų šventė – vallen op. Drama, Komedie en Tragedie op een rij. Het ‘feest van de muzen’ van beeldhouwer Stanislovas Kuzma siert sinds 1981 de entree.

Nog een leuk weetje: in het logo van het theater is een vissersboot te zien. Waarom? In 1940 werd het theater geopend met een uitvoering van ‘Op hoop van zegen’ van onze eigen Heijermans. Dat was trouwens op een andere locatie. Het theater is sinds 1951 op de huidige locatie gevestigd.

Snelle feiten Nationaal Theater
➜ Bouw: opening 1951 (locatie Gedimino Prospekt)
➜ Architect: onbekend. Renovatie 1981 door Algimantas en Vytautas Nasvytis
➜ Sculptuur Feest van de Muzen (1981): Stanislovas Kuzma

Het Operahuis: Cleopatra en Mephisto

Loop via het Stadspark Vilniaus Gatve in en je ziet al snel aan je linker hand het Opera Huis, een (post)modernistisch gebouw uit glas, staal, beton en baksteen. Vanaf de noordzijde kijken Cleopatra, Mephisto, een ballerina en hun vrienden uit over de rivier. Architect en designer van het gebouw vormden een paar. Hun persoonlijke modernistische stempel is nog steeds zichtbaar.

🔗 Lees meer over het Operahuis van Vilnius

Een huis voor wetenschappers

Loop richting de rivier en volg de Neris naar links. Je komt al snel bij het Huis van de Wetenschappers, een gebouw dat totaal typerend is voor die tijd. Neo-klassieke architectuur naar Stalins smaak. Wetenschappers waren belangrijk voor de ontwikkeling van de heilstaat en daarom was hun huisvesting goed geregeld.

🔗 Lees meer over het Huis van de Wetenschappers

Bibliotheek: minder Sovjet, meer Litouws

De Nationale Bibliotheek van Litouwen – Lietuvos nacionalinė Martyno Mažvydo biblioteka – werd in 1919 gesticht in Kaunas, de toenmalige hoofdstad. Dit jaar viert ze dus haar honderdjarig bestaan.

In 1963 verhuisde de bibliotheek met zijn 2 miljoen publicaties naar de oude nieuwe hoofdstad Vilnius. Het nieuwe gebouw was gebouwd in neo-classicistische stijl, waar Stalin zo gek op was. In de tachtiger jaren vierde Gorbatsjov de teugels met zijn perestrojka en glasnost. Foute literatuur, stof verzamelend in geheime archieven, had gewacht op dit moment. Ze mocht weer gelezen worden! De bibliotheek trok met zijn nieuwe collectie al snel meer bezoekers dan ooit.

Snelle feiten Nationale Bibliotheek Litouwen
➜ Opening: 1963
➜ Architect: Viktor Anikin

Op de barricaden bij het Parlementsgebouw

Het Parlementsgebouw – Seimo Rūmai – is de zetel van de Seimas, het Litouwse Parlement. Oorspronkelijk was het de zetel van de Opperste Sovjet van de Socialistische Sovjetrepubliek Litouwen. Rond het Parlementsgebouw zijn in de strijd om de onafhankelijkheid heftige botsingen geweest tussen Sovjet-troepen en Litouwse demonstranten.

Op 11 maart 1990 verklaarde Litouwen zich onafhankelijk van de Sovjet-Unie. De Sovjet-Unie had moeite om de Baltische landen los te laten. Sovjet-troepen traden hard op tegen demonstranten. Tussen 11 en 13 januari 1991 kwamen de gevechten tot een hoogtepunt, waarbij veertien doden vielen en honderden gewonden. Rond de Seimas werden barricades opgeworpen door demonstranten. Nabij het Parlementsgebouw vind je gedenkzuiltjes op de plek van de barricade en een herdenkingsplaats voor de slachtoffers.

Snelle feiten Parlementsgebouw
➜ Bouwjaar: 1976-1980
➜ Architect: Algimantas en Vytautas Nasvytis

Steek de brug over, ga naar rechts en vervolg de wandeling langs de andere kant van de Neris. Voor de eerste brug zie je links het gebouw van de Universiteit Onderwijskunde (Lietuvos Edukologijos Universitetas). Een monumentaal lomp neoklassiek gebouw met enorme zuilen. Ik kan niets vinden over de geschiedenis van het gebouw, maar dit moet uit begin jaren zestig komen.  

Laat-modernistische Art Gallery

Volg de Upez Gatve richting de National Art Gallery (Nacionalinė Dailės Galerija). Dit was voorheen het Museum van de Revolutie, waarvoor de plannen teruggaan tot 1966. Het is een mooi gerenoveerd laat-modernistische gebouw. Er is ook een kleine collectie socialistisch realistische kunst te bewonderen en de museumshop is top! Ga sowieso even naar binnen, het interieur mag er zijn.

Snelle feiten National Art Gallery
➜ Bouw: 1970-1980
➜ Architect: Gediminas Baravykas en Vytautas Vielius

De eerste zwaluwen

Nabij de National Art gallery staat het beeld De eerste zwaluwen (Pirmosios kregždės). Ik vind het echt een prachtig, simpel maar heel sterk beeld, de zes zwaluwen, admiraalvliegend uit de hand van de bijna Grieks aandoende vrouw. Veel van de beelden uit de Sovjettijd zijn verwijderd, zoals de socialistisch realistische beelden op de nabije Groene Brug. De zwaluwen zijn een te universeel en te positief symbool om aanstoot aan te nemen: vrijheidsvogels en lenteprofeten – laisvės paukš, pavasario pranašus. Laten staan dus!

Snelle feiten De eerste zwaluwen
➜ Ontwerp: 1964, exemplaar bij Art Gallery: 1987
➜ Beeldhouwer: Juozas Mikėnas

Planetariumas meets graffiti

Loop weer verder langs de rivier en ga voor de tweede brug, de Groene Brug (Žaliasis tiltas), linksaf Basanavičiaus Gatve in. Je ziet al snel de enorme koepel met een hoop beton en zuilen eronder: Planetariumas, een magneet voor graffiteers. Dit planetarium is gebouwd in de nadagen van de Sovjet-Unie.

Snelle feiten Planetarium
➜ Bouwjaar: 1989
➜ Diameter koepel: 12 meter
➜ Architect: Robert Stasėnas

Ga terug naar de rivier. Je komt al snel langs de Groene Brug, uit de vijftiger jaren en met oorspronkelijk een viertal prachtige beelden in de beste socialistisch realistische traditie. Helaas zijn de beelden verwijderd. Te zeer een verheerlijking van de Sovjet-tijd.

Energiemuseum met lichtvrouw

Bij de volgende brug staat op de hoek een gebouw uit 1906 met art nouveau-invloeden. Dit was het administratiekantoor van de elektriciteitscentrale, waar nu het Energie- en Techniekmuseum (Energetikos ir technikos muziejus) is gevestigd. Op de hoektoren staat een opvallend beeld van een vrouw met lauwerkrans en lamp, met aan haar voeten een man met lichtallergie. Het beeld werd in 1957 afgebroken – vast niet socialistisch realistisch genoeg – maar is in 1995 door een andere beeldhouwer hersteld en teruggeplaatst.

Snelle feiten Energie- en Techniekmuseum
➜ Bouwjaar: 1903
➜ Beeldhouwer: oorspronkelijk Boleslaw Balzukiewicziaus, Petras Mazūras
➜ Architect: Vladas Malinauskas

Extreem brutalistische Concert- en Sporthal

De Concert- en Sporthal – Vilniaus koncertų ir sporto rūmai – van Vilnius is een architectonisch uniek bouwwerk in de beste brutalistische traditie. Opvallend is het uiterste deel van het dak, dat naar boven buigt. Ook het interieur is helemaal ‘socialistist chic’. De financiering voor een renovatie van het gevaarte is moeilijk rond te krijgen, dus leidt dit brutalistische paradetrekpaard aan ernstig achterstallig onderhoud.

🔗 Lees meer over de Concert- en Sporthal van Vilnius

Snelle feiten Concert- en Sporthal van Vilnius
➜ Architecten: E. Chlomauskas, J. Kriukelis, Z. Liandzbergis
➜ Jaar ingebruikname: 1971
➜ Capaciteit: 6.000 zitplaatsen

Voormalig Žalgiris Stadion

Waar in 2015 nog een compleet stadion stond, staan in februari 2018 nog wat verloederde tribunes, lichtmasten, een scorebord en entrees met de socialistisch realistische reliëfs van sportende übermenschen. Waar eerst de ingang was, staan nu appartementen. Als je er toch zo dichtbij bent: kijk even of je nog restanten ziet van het stadion.

🔗 Lees meer over het Žalgiris Stadion

Paleis voor Sport en Cultuur

Loop weer een brug verder en je komt langs het Cultuur-, Entertainment- en Sportpaleis, ofwel op zijn Litouws: Viešoji įstaiga Vilniaus kultūros, pramogų ir sporto rūmai. Die naam is best indrukwekkend, maar lastig op je gevel te zetten.

Van buiten is het een brutalistisch modernistisch betonnen gevaarte, eenmaal binnen kun je je laven aan prachtig interior eighties design. En het hoogtepunt vormen de sciencefiction-achtige schilderingen op de eerste verdieping, met gestileerde kosmonauten en dansmariekes.

🔗 Lees meer over Paleis voor Sport en Cultuur

Begraafplaats Antakalnio: geschiedenisles in graven

Steek de brug over en ga bij de grote rotonde met de orthodoxe kerk naar links. Het is een flinke tippel naar begraafplaats Antakalnio, maar het is de moeite waard. In Antakalnio komt de hele heftige geschiedenis van Litouwen voorbij. Je vindt er ook een prachtig socialistisch realistisch monument voor het Rode Leger. Op veel andere plekken worden relicten die herinneren aan de Sovjet-tijd neergehaald. Hier staan de enorme sculpturen van soldaten nog fier overeind.

🔗 Lees blog Te veel geschiedenis voor één begraafplaats: Antakalnio