Als je door door de landen van voormalig Joegoslavië reist, kom je er af en toe nog een tegen: de goede oude K67, de opvallende kiosk met zijn afgeronde vormen en in kekke kleuren. Ik kan me niet herinneren dat ik er een gezien heb die nog als kiosk werd gebruikt. Wel als kippenhok.
Een kippenhok… Ik kwam er een tegen in een buitenwijk van Skopje, Macedonië. Een laf-groene K67, een prima onderkomen voor kippen en kuikens. De eigenaar vond het prima dat ik foto’s maakte. Het 19$89 dat op de kiosk is gekalkt, verwijst naar een Macedonische voetbalclub.
Tussen architectuur en design
Saša J. Mächtig ontwierp ruim vijftig jaar geleden de legendarische kiosk. De eerste versie werd in een stuk gegoten in met glasvezel versterkt polyester, latere versies in twee ‘buizen’ die werden geassembleerd op de plek waar de kiosk kwam te staan. Wel zo handig bij het transport.
Mächtig kwam tot het ontwerp van de kiosk na eindeloos experimenteren met de verbindingen tussen de twee buizen, om zo een flexibel bouwsysteem te creëren. Zoals ook Rietveld tot het ontwerp van zijn beroemde stoel kwam door eindeloos te experimenteren met verbindingen tussen de verschillende onderdelen van de stoel. En voor de goede orde: dit bedenk ik niet zelf, dit wordt mij ingefluisterd door Juliet Kinchin, Curator of Modern Design van MoMa in New York in Toward a concrete utopia: architecture in Yugoslavia 1948-1980.
K67 was modulair – LEGO-gewijs – te gebruiken en naar believen uit te breiden en aan te passen aan de functie met bankjes, displays, licht en meer. K67 werd gebruikt als sigarenwinkel, bloemenstal, eettent, ticketshop, wat je maar kunt verzinnen. Het was ook een exportproduct. Tot in Japan, Kenya, Irak, VS en het Oostblok zijn de kioskjes te bewonderen. En de wunderschöne designkiosk zou ook zijn gebruikt bij de Spelen van München in 1972, ware het niet dat een grote brand in de K67-fabriek roet in het eten gooide.
Snelle feiten
➜ Ontwerp: Saša J. Mächtig
➜ Bouwperiode: 1967-1999
➜ Aantal: 7.500
➜ Imgrad Ljutomerfabriek in Slovenië
Meer lezen
Toward a Concrete Utopia: Architecture in Yugoslavia, 1948–1980
Martino Stierli
➜ 228 pagina’s
➜ 150 kleurenfoto’s, 85 zwartwitfoto’s
➜ 31 x 25,4 cm
➜ 2018
➜ Uitgever: MoMa, New York
➜ ISBN: 9781633450516
➜ Prijs: €60
➜ ★★★★★
Dit boek verscheen als onderdeel van een tentoonstelling in MoMa, New York over Joegoslavische architectuur. Joegoslavië bewandelde de derde weg, tussen west en oost in. De architectuur vond er ook een eigen weg. Internationale stromingen in design en architectuur werden tot een eigen vorm gesmeed met modernistische en brutalistische inslag. Deze utopische architectuur werd ook geëxporteerd naar landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, waar hun postkoloniaal utopia in beton gegoten werd.
De foto’s in het boek zijn prachtig en ook meer gericht op (interior) design dan de meeste architectuurboeken. De geschiedenis van de utopische modernistische architectuur wordt uitgebreid beschreven. Een aantal thema’s wordt nader uitgewerkt, zoals socialistische huisvesting en de wederopbouw van Skopje na de aardbeving. In een aantal cases studies wordt de bouwgeschiedenis van verschillende prominente modernistische gebouwen ontleed tot aan de bouwtekening toe. Een absolute aanrader voor iedereen die meer wil weten over de utopische achtergronden van de modernistische brutalistische architectuur van Joegoslavië.
Oostblog 