De make-over van een robuuste hunkerbunker
De voormalige verpleegstersflat Macandra is een tamelijk onbekend maar zeldzaam brutalistisch bouwwerk. Nog wel. Macandra doet erg Oostblok aan en de noodtrappen aan de zijkanten zien eruit als een rechthoekige variant van die van Le Corbusiers beroemde l’Unité d’Habitation in Marseille. De flat ziet er – ook typisch Oostblok – erg vervallen uit: betonrot, grauwgroene aanslag en vochtstrepen. Dat zal niet lang meer duren. De kamers worden omgeturnd tot micro-appartementen en de geplande ‘schilrenovatie’ zal de gevel onherkenbaar veranderen.
Macandra staat aan de Emmastraat, vlakbij het stadscentrum en midden in het groen van het Volkspark. De flat bestaat uit drie betonnen woontorens, waarvan de middelste met 35 meter en tien verdiepingen de hoogste is. Macandra had bij opening 264 gestoffeerde en gemeubileerde kamers met douche, toilet, wastafel en ‘zitbalcon’. Deze balkonnetjes in prefabbeton worden niet meer als balkon gebruikt, hooguit als opslag voor bierkratten. Elke verdieping beschikte over een huiskamer, keuken en wasruimte. Ook voor groepsgewijze ontspanning voor de verpleegsters in opleiding werd gezorgd. Op het dak van het hoofdgebouw bevond zich een zonneterras, er waren recreatieruimtes en in de tuin een minigolfbaan.
De leerling-verpleegkundigen die hier woonden, werden opgeleid om te werken in het nabije ziekenhuis de Stadsmaten. De opleiding genoten ze in de lokalen, collegezaal en bibliotheek op de begane grond van Macandra.
In de jaren vijftig tot zeventig was het weinig vanzelfsprekend dat vrouwen ongehuwd het ouderlijk huis verlieten. Alleenstaande vrouwen konden zich niet inschrijven als woningzoekende. Studenten konden soms terecht in een pension of bij een hospita. Sommige opleidingen boden zelf woonruimte aan, wat ook bij Macandra het geval was. De verpleegsters in opleiding woonden in de netjes ingerichte kamers van de verpleegsterflat. In veel steden zijn dit soort zusterflats te vinden, in de volksmond vaak hunkerbunker genoemd, vanwege al die alleenstaande jonge vrouwen die hunkerden naar mannelijk gezelschap. Een mentor of mentrix zag toe op de veiligheid en vast ook op het behoud van de maagdelijkheid van de verpleegsters.
In de Volkskrant van 4 juni 1977 wordt in een advertentie gevraagd om een mentor of mentrix voor woonflat Macandra. De net uitgevlogen verpleegsters moeten goed worden opgevangen en begeleid, en dat alles in harmonieuze sfeer. De mentor of mentrix is belast met
- “het verstrekken van informatie aan ouders en leerlingen over de woonsituatie en de verantwoordelijkheden die het “op kamers wonen” voor beide partijen met zich meebrengt, in het bijzonder voor de leerlingverpleegkundige;
- de individuele begeleiding van de leerlingverpleegkundige indien deze eenmaal op Macandra woont en het ouderlijke milieu heeft verlaten, waarbij een zoveel mogelijk zelfstandig funktioneren (sic) van de leerling in zijn nieuwe omgeving wordt gestimuleerd;
- het begeleiden van de groep leerlingen als geheel, waarbij met name de nadruk wordt gelegd op het scheppen en handhaven van een goede huishoudelijke sfeer.”
De bestuursvoorzitter van ziekenhuis de Stadsmaten had er alle vertrouwen in dat het goed zou komen met die goede huishoudelijke sfeer. Bij de opening op 23 oktober 1971 zegt hij: “Hun (MH: van de verpleegsters) karakterstructuur brengt met zich mee dat zij zorg hebben voor de medemens. Daarom heeft het bestuur bijzonder gunstige verwachtingen over de leefbaarheid van dit huis.”
Bij die opening steekt wethouder Schoonderbeek de loftrompet voor deze aankomende helden van de zorg, die ook in coronatijd niet had misstaan: “Haar werk (MH: van de verpleegster, verplegers bestonden blijkbaar nog niet in de jaren zeventig) en zorg is van onschatbare waarde voor de medemens. (…) Ik hoop dat vele jonge vrouwen een deel van hun leven in dienst willen stellen van de patiënt. Ik vind het bovendien volkomen terecht dat de verpleegsters in Macandra zulk een prachtige huisvesting hebben verkregen. Zij hebben er meer dan recht op”.
In hetzelfde artikel (Tubantia, 25 oktober 1971) staat dat er al bij de bouw rekening mee is gehouden dat Macandra niet altijd verpleegstersflat zal blijven. De flat is eenvoudig om te turnen tot studentenhuisvesting, wat inderdaad is gebeurd.
Ingenieurs/Architekten Associatie Enschede (I/AA) tekende indertijd voor het ontwerp van Macandra in de persoon van ir. J.H. Sluijmer. IAA Architecten is 50 jaar later ook verantwoordelijk voor de renovatie en verduurzaming. De kamers worden verbouwd tot micro-appartementen, de flat behoudt veel gemeenschappelijke voorzieningen. Volgens IAA Architecten ‘past die invulling goed bij de huidige maatschappij waar steeds meer éénpersoonshuishoudens op zoek zijn naar geschikte woonruimte en een vorm van co-living.’
De inrichting van de kamers is nog zo goed als origineel. Althans, origineel, inmiddels in een versie met aftakeling en verval. Het zou mooi zijn als er een modelkamer annex museumkamer komt, in originele staat, om het verhaal te vertellen van de verpleegstersflats uit de wederopbouwperiode. Zoals ook bij studentenhuizen Pavillion Suisse en Maison Brésil in de Cité Universitaire van Parijs, waarvoor Charlotte Perriand de inrichting verzorgde.
De bouwopzichter die ik tegenkom bij mijn bezoek aan Macandra, vertelt dat de asbestrenovatie is afgerond en de werkzaamheden aan de rechter toren zijn gestart. De renovatie is ingrijpend en gaat nog tijden duren.
Er wordt een complete schilrenovatie uitgevoerd die het uiterlijk van de flat volledig verandert en het gebouw een nieuwe warme jas geeft. Een schilrenovatie is voor dit soort gebouwen vaak de enige manier om aan de huidige isolatienormen te kunnen voldoen. Ook komt er een nieuwe entree over de gehele lengte van het gebouw. Alle installaties worden vervangen, er komen zonnepanelen op het dak en de rechter toren krijgt een groot dakterras. Van het brute karakter blijft weinig over. De stoere noodtrappen worden opgeknapt – dat is hard nodig – maar blijven robuust en statig de zijkanten van het nieuwe Macandra sieren.
Snelle feiten Macandra verpleegstersflat
➜ Architect: J.H. Sluijter, Ingenieurs/Architekten Associatie Enschede (nu IAA Architecten)
➜ Bouw: 1969-1971
➜ Uitvoerder: G. H. Vos N.V. uit Oldenzaal
➜ Renovatie: IAA Architecten
➜ Brutality: ★★★★ (na renovatie ★?)
Oostblog 
In het laatste jaar van m’n studententijd een of twee lessen gehad in het collegezaal van Macandra omdat de lokalen van onze school aan de Tromplaan bezet waren. Het werd toen (1993/4) in feite al niet meer gebruikt voor colleges, alleen als uitwijkmogelijkheid. Kan me nog herinneren dat er een mega grote 3-kleuren videokanon van het plafond hing die aangesloten was op een videorecorder. Echt old school dus.
LikeGeliked door 1 persoon