1 jaar ‘Bruut’, Betonsafari en lezing

Vandaag is het op de kop af 1 jaar geleden dat we in de Thomaskerk in Amsterdam ons boekenkind ‘Bruut – Atlas van het brutalisme in Nederland’ aan de wereld lieten zien. Waarbij ‘we’ de makers van het boek zijn: Martjan Kuit, Arjan den Boer, Teun Meurs en ikzelf (Martijn Haan) en fotograaf Bart van Hoek. Inmiddels zijn er ruim 3500 exemplaren verkocht van dit prachtige boek waar we nog elke dag trots op zijn. De twee dagen voorafgaand aan het jubileum had ik het – toevallig, niet daaraan gekoppeld – erg druk als profeet van het brutalisme: donderdagavond met een lezing en vrijdag met een Betonsafari.

Nieuw Galgenwaard: ooit een bruut sportcomplex

Donderdagavond bracht Rijpstra Versseput Architecten geïnteresseerden samen in het Museumcafé Utrecht onder het motto Samen Inspiratie Delen. Aanleiding was hun transformatie van het voormalige kantoor van de Crediet- en Effectenbank tot opvang van 260 Oekraïense vluchtelingen. Voor het bureau was het een hele uitdaging: ‘Hoe creëer je huiselijkheid in een gebouw dat zich het best laat omschrijven als een mengeling van brutalisme en structuralisme?’  zei Peter Versseput in een interview met Katja van Roosmalen voor Bouwkwaliteit in de Praktijk. Toch is dat creëren van huiselijkheid goed gelukt, zo bleek bij de presentatie van Lotte Rijpstra.

Het kantoor is onderdeel van stadion Nieuw Galgenwaard. Tijdens de presentatie horen we gejoel en vuurwerkgeknal van de wedstrijd die op dat moment een kilometer verderop gespeeld wordt in datzelfde stadion. Peter vroeg me het gebouw eens tegen de brutalistische meetlat aan te houden. En dat viel een beetje tegen…

Het kantoor is sinds de bouw onveranderd gebleven. Het is bekleed met prefabplaten van grindbeton met daartussen smalle lintramen en heeft een hoog Oostblokgehalte. De score op de brute criteria Beton, Ruw, Uitgesproken, Ultra en Textuur valt echter tegen. Het levert scores op als mwah en tsja. Maar bij mijn duik in de archieven ben ik foto’s tegengekomen van Nieuw Galgenwaard net na oplevering. De kantoren op de vier hoeken van het stadion en het ‘aanhangsel’ van het bankgebouw vormden oorspronkelijk een mooie brute eenheid die het verdient in de herdruk van Bruut – mocht die er komen – te worden opgenomen bij het thema sport.

Op Betonsafari langs het bruutste van Utrecht

Vrijdagochtend om 10 uur stipt staan bijna 20 betonfans onder het bollendak bij Utrecht Centraal te trappelen van ongeduld om op safari te gaan. Een Betonsafari wel te verstaan. Ook het bijna complete Team Bruut (auteurs en fotograaf van Bruut) is aanwezig. Na te voet de brute relicten van Hoog Catharijne te hebben bewonderd, gaan we richting de Pionier. We worden enthousiast rondgeleid in deze door Piet Dingemans ontworpen Uitgebreid Technische School, gebouwd in béton brut en B2-betonsteen.

Daarna fietsen we naar het atelier van betonkunstenaar Ruud Kuijer, die ons laat zien hoe hij sculpturen maakt in beton. Het is nauwelijks voor te stellen dat de Waterwerken, zeven enorme betonkunstwerken langs het Amsterdam-Rijnkanaal, op de grootste na – 12 meter hoog – in 1 keer gegoten zijn. Je ziet er de afdrukken in van badkuipen, buizen, een surfplank en nog veel meer bijzondere voorwerpen.

Vervolgens gaan we richting Overvecht, waar ook veel betonnigs te vinden is: apotheek Overvecht en de gigantische betonreliëfs op de liftkokers van de flats aan de Tannhäuserdreef. We bezoeken de studentenflats van Tuindorp-West, waaraan een aantal deelnemers nog warme persoonlijke herinneringen heeft en waaraan hoegenaamd niets is veranderd: de al 35 jaar geleden overleden banken op de galerij, de kookplaatjes, het enkele glas, alles is er nog. Heerlijk.

Via het Dingemanshuis met zijn malle er bovenuit ‘koekoekende’ periscooptorentje gaat de tocht verder naar de Uithof, waar we ons verlustigen aan het bruutste bouwwerk van Utrecht: de Sterrentoren. Ook het Hugo Kruygebouw, vroeger Trans III, en sinds kort een gemeentelijk monument, wordt met een bezoek vereerd.

De toch gaat verder naar een zeldzame brutalistische villa in Bunnik, een van de zeer weinige brutalistische woonhuizen die we hebben gevonden tijdens onze zoektocht naar mooie gebouwen voor Bruut. Bewoner Coen leidt ons vol trots rond in zijn woning, een werk uit 1970 van architect Bertus Mulder, ook kunstenaar en Rietveldbiograaf. Ik heb Mulder vorig jaar gesproken tijdens de presentatie van een film over deze woning, maar vooral over zijn leven. Hij zei toen dat hij dit woonhuis absoluut niet brutalistisch vond, maar hij vond het geen probleem dat wij het zo noemden. Dat doen we dan maar. Coen vertelde ons dat Mulder een paar dagen daarvoor op 95-jarige leeftijd is overleden. De rondleiding wordt een soort eerbetoon.

De safari eindigt in de veel minder brutalistische setting van de jeugdherberg in Amelisweerd, waar we nog tot laat blijven hangen. Een mooie dag, een mooie safari, een fantastisch clubje betonaficionado’s!

Betonsafari-foto’s van Marco

Gerelateerde blogs